Historia miejscowości

Początki osadnictwa na terenie dzisiejszego Lublina sięgają VI–VII wieku. Najstarsza osada targowa powstała w XI w. na wzgórzu Czwartek. W XII w. istniał tu już gród broniący granicy z Rusią, zaś na przełomie XII i XIII w. w północno-wschodniej części wzgórza staromiejskiego zaczęła rozwijać się nowa osada. W 1317 r. król Władysław I Łokietek dokonał lokacji miasta ma prawie magdeburskim. Po zniszczeniu miasta przez Tatarów w 1341 r., Lublin został otoczony przez Kazimierza III Wielkiego murami obronnymi. Handlowy charakter Lublina, jak też jego specyficzne położenie geograficzne, zapewniające kontakty zarówno ze wschodnią, jak i zachodnią częścią Europy, ukształtowały oblicze miasta jako ośrodka wieloetnicznego i wielowyznaniowego. Obok Polaków, Litwinów, Rusinów, Ormian i Żydów, w mieście mieszkali także kupcy z Europy Zachodniej.

Wielkie znaczenie dla rozwoju miasta miała unia polsko-litewska zawarta w 1385 roku. Ustało zagrożenie najazdami, a Lublin znalazł się na szlaku łączącym dwie stolice państwa Jagiellonów — Wilno i Kraków. Mieszczanie lubelscy otrzymali prawo wolnego handlu na Litwie. W 1447 r. miasto zostało niemal doszczętnie zniszczone przez pożar. Król Kazimierz IV Jagiellończyk, chcąc pomóc mieszczanom, zwolnił ich z wielu podatków oraz nadał Lublinowi prawo organizowania trzech dodatkowych jarmarków rocznie. W 1474 r. miasto, do tej pory leżące w ziemi sandomierskiej, stało się stolicą nowego województwa. W 1569 r. na sejmie w Lublinie zawarto unię realną łączącą Koronę Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim w jedno państwo — Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

W połowie XVI w. do miasta dotarła fala reformacji. Od 1562 r. istniał tu zbór kalwiński, w mieście pojawili się też radykalni arianie, czyniąc z Lublina ważny ośrodek tego wyznania w Rzeczypospolitej. Jednak już w 1582 r. do miasta sprowadzono jezuitów, aby uchronić mieszkających tu katolików przed wpływami dynamicznie rozwijającego się protestantyzmu. W XVI i XVII w. Lublin słynął także z wysokiego poziomu kultury materialnej i duchowej. Bywali tu najwybitniejsi poeci — Mikołaj Rej i Jan Kochanowski, historyk i kronikarz Marcin Kromer, Łukasz Górnicki. Znanym literatem był także jeden z burmistrzów Lublina — Sebastian Fabian Klonowic.

Koniec XVI w. przyniósł jednak stopniową utratę przez Lublin znaczenia jako ośrodka handlowego. Często odbywające się w mieście zjazdy i sejmy, a zwłaszcza trwająca kilka miesięcy w roku kadencja małopolska Trybunału Koronnego (od 1578 r.), przyczyniły się do powstania tu licznych dworów szlacheckich i pałaców magnackich. Ostateczny kres dawnej świetności Lublina przyniosły wojny XVII wieku. W 1655 r. Lublin spustoszyli Szwedzi, a w następnych latach zniszczeń dopełniły wojska kozacko-moskiewskie, które doszczętnie spaliły dzielnicę żydowską i wymordowały ponad 2 tys. jej mieszkańców. Lublin popadł wówczas niemal w całkowitą ruinę, zaś zubożali mieszczanie nie byli w stanie podjąć na nowo aktywności gospodarczej w dawnym wymiarze.

Kryzys gospodarczy przyniósł upadek miasta jako ośrodka kulturalnego. Pomimo, iż w 1703 r. August II za wierność dochowaną przez Lublin w czasie walk z Karolem XII, zrównał miasto w prawach z Krakowem oraz potwierdził nadane wcześniej przywileje Żydów – przemarsze wojsk, kontrybucje, epidemie i pożary pogłębiały upadek miasta i ubożenie jego mieszkańców. W XVIII w. podjęto próby naprawienia skutków zniszczeń wojennych, jednakże Lublin nigdy nie odzyskał już swej dawnej pozycji, stając się ośrodkiem prowincjonalnym. Podjęte próby reformy samorządu lokalnego po postanowieniach Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 maja, zostały przerwane przez wkroczenie do miasta wojsk rosyjskich w 1792 roku.

Po utracie niepodległości Lublin nalazł się w zaborze austriackim, wchodząc w skład Galicji Zachodniej (1795 r.). Okupacja przyniosła miastu kolejne kontrybucje i rekwizycje, a pożar w 1803 r., zniszczył wiele gmachów na Krakowskim Przedmieściu. W 1805 r. papież Pius VII utworzył nową diecezję katolicką ze stolicą w Lublinie. W maju 1809 r. miasto zostało wyzwolone spod okupacji austriackiej, stając się częścią Księstwa Warszawskiego (stolicą departamentu). Było to jednak związane z ponoszeniem znacznych kosztów na rzecz kampanii napoleońskiej.

W 1815 r., zniszczony i zaniedbany Lublin znalazł się w granicach utworzonego po Kongresie Wiedeńskim Królestwa Polskiego jako miasto wojewódzkie (od 1836 r. — gubernialne). Stopniowo dźwigał się z ruin, odbudowywano domy, pałace i świątynie, wytyczano nowe ulice. Rozwijało się wówczas Krakowskie Przedmieście, zyskujące status reprezentacyjnej części miasta. Dawny zamek królewski, będący w stanie ruiny, został odbudowany w stylu neogotyku „mauretańskiego” i przeznaczony na więzienie.

Za poparcie powstania listopadowego, a następnie powstania styczniowego, na Lublin i jego mieszkańców spadły ciężkie represje, co przyniosło m.in. upadek szkolnictwa i osłabienie życia społeczno-kulturalnego. Okres popowstaniowy był jednak równocześnie początkiem ery industrialnej, co pociągnęło za sobą m.in. powstawanie dzielnic o charakterze robotniczym, rozwój okolic nowopowstałego dworca kolejowego oraz zakładanie licznych zakładów przemysłowych.

W XIX w. znacząco zmienił się kształt urbanistyczny i charakter miasta, a obok polskich i żydowskich kupców i przedsiębiorców, w Lublinie pojawili się Rosjanie, Czesi i Niemcy. Mimo carskich represji w mieście rozwijało się życie kulturalne, powstawały organizacje społeczne i kulturalno-oświatowe, ukazywało się kilka tytułów prasowych. Na przełomie wieków nasiliła się działalność polskich i żydowskich partii politycznych, widoczny był też rozwój szkolnictwa. W 1877 r. powstała stacja kolejowa na Nadwiślańskiej Drodze Żelaznej (Kowel – Warszawa – Mława), później rozwinięta w węzeł kolejowy (linie do Łukowa i Rozwadowa).

Po zakończeniu działań wojennych w listopadzie 1918 r. w Lublinie powstał pierwszy rząd odrodzonego państwa polskiego, kierowany przez Ignacego Daszyńskiego. W II Rzeczypospolitej Lublin stał się miastem wojewódzkim. Międzywojnie to okres przerywanego kryzysami rozwoju ekonomicznego. Powstawały wówczas nowe dzielnice mieszkaniowe, a miasto otrzymało sieć kanalizacyjną. Mimo trudnych warunków materialnych i ubóstwa, w mieście rozwijało się życie kulturalne. Lublin stał się ośrodkiem akademickim — od 1918 r. działał tu Katolicki Uniwersytet Lubelski, od 1926 r. — jezuickie kolegium teologiczne Bobolanum, zaś od 1930 r. — Jesziwa Mędrców Lublina.

W latach II wojny światowej Niemcy uczynili z Lublina siedzibę władz okupacyjnych dystryktu, a zarazem ważny punkt strategiczny armii niemieckiej na szlaku pomiędzy frontem wschodnim a Rzeszą. Jednocześnie, silny garnizon policyjny i wojskowy realizował niemiecką politykę eksterminacji ludności żydowskiej i polskiej. W 1941 r. na przedmieściach Lublina zaczął działać niemiecki obóz Majdanek, będący obozem jenieckim i koncentracyjnym, a także karno-przejściowym dla polskiej ludności wiejskiej i obozem zagłady ludności żydowskiej.

Lublin został zajęty przez wojska sowieckie 23 lipca 1944 roku. W okresie od lipca 1944 do stycznia 1945 r. urzędował tu Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), a potem Rząd Tymczasowy uzależnionej od ZSRR tzw. Polski Lubelskiej. Jesienią 1944 r. nowe władze powołały do życia drugi uniwersytet w mieście (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej).

W okresie PRL oraz w III RP Lublin, stolica województwa, wyrósł do roli wielkiego ośrodka gospodarczego wschodniej Polski, najważniejszego centrum kultury i nauki na wschód od Wisły. W 1992 r. papież Jan Paweł II podniósł diecezję lubelską do rangi archidiecezji metropolitalnej.

Bibliografia