Armia Polska na Wschodzie 1942–1944 (APW) – związek operacyjny Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie utworzony z połączenia Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i ewakuowanej Armii Polskiej w ZSRR w latach 1941–1942.

Zalążkiem armii była tworzona wiosną 1940 r. u boku wojsk francuskich w Syrii samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, która po klęsce Francji (czerwiec 1940 r.) przeszła do Palestyny pod dowództwo brytyjskie i w latach 1941–1942 wzięła udział w walkach w Afryce Północnej (m.in. Tobruk), a po wycofaniu z Libii została rozwinięta w 3. Dywizję Strzelców Karpackich. 12 września 1942 r. naczelny wódz generał Władysław Sikorski zatwierdził plan formowania APW, dowódcą został generał Władysław Anders, szefem sztabu generał Bronisław Rakowski. W październiku 1942 r. APW liczyła ok. 74 tys. żołnierzy oraz 4,5 tys. junaków (młodocianych) i ochotniczek Pomocniczej Służby Kobiet.

W skład APW wchodziły 4 dywizje: 3. Strzelców Karpackich, 5. Kresowa Piechoty, 6. Lwowska Piechoty i 7. piechoty, oraz Centrum Wyszkolenia Armii, jednostki artylerii, oddziały saperskie i łączności, w rezultacie wysłania ok. 5 tys. żołnierzy do Wielkiej Brytanii i z powodu chorób, liczebność APW zmalała do ok. 62 tys. żołnierzy (1 XII 1942 r.). Organizacyjnie armia podlegała Naczelnymi Wodzowi PSZ, a operacyjnie dowództwu wojsk brytyjskich na Środkowym Wschodzie. Całość wojska skoncentrowano w północno-wschodnim Iraku, do osłony zagłębia naftowego Mosul–Kirkuk od strony Kaukazu (na wypadek zajęcia go przez Niemcy).

W czerwcu 1943 r. ze składu APW wydzielono jednostki do tworzonego Drugiego Korpusu Polskiego, który VIII–IX 1943 r. przesunięto do Egiptu z zamiarem skierowania do Włoch. Po sformowaniu korpusu, resztę oddziałów APW przekształcono w Jednostki Wojskowej na Środkowym Wschodzie, a w sierpniu 1944 r. nazwano je III korpusem (I korpus formowano w Wielkiej Brytanii). W jego skład weszły bazy etapowe oraz ośrodki szkolenia, stanowiące zaplecze kadrowe dla II Korpusu Polskiego.

Bibliografia

• Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. 2, Kampanie na obczyźnie, cz. 2, Londyn 1975;
• Żaroń P. Armia Polska w ZSRR, na Bliskim i Środkowym Wschodzie, Warszawa 1981;
• Żaroń P. Armia Andersa, Toruń 1996.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.