Gęsiówka – teren dawnego więzienia wojskowego u zbiegu ul. Gęsiej (stąd nazwa) i Zamenhofa w Warszawie; podczas okupacji niemieckiej więzienie i obóz koncentracyjny. 15.11.1940–19.06.1943 więzienie getta warszawskiego, formalnie podległe Judenratowi (Radzie Żydowskiej). Przeciętnie przebywało tu ok. 1,3 tys. więźniów. Na jego dziedzińcu rozstrzeliwano więźniów i osoby, które usiłowały wydostać się z getta. Między marcem a jesienią 1943 r. wychowawczy obóz pracy policji bezpieczeństwa dla Polaków nieposiadających tzw. kart pracy, przyłapanych na szmuglowaniu żywności i innych wykroczeniach (po kilku tygodniach zatrzymanych wysyłano na roboty przymusowe do Niemiec). Przeciętnie przebywało w nim paręset osób, później obóz przeniesiono na ul. Litewską. Od lipca 1943 do lipca 1944 r. obóz koncentracyjny dla Żydów, pochodzących głównie z państw Europy Zachodniej i Węgier. Przebywało tu wówczas od 4 do 10 tys. więźniów, zmuszanych do wyburzania budynków byłego getta dla pozyskania materiałów budowlanych i złomu oraz do wyszukiwania schowków z cennymi przedmiotami. W kwietniu 1944 r. Gęsiówkę przemianowano na podobóz obozu koncentracyjnego Majdanek. Wyjątkowo nieludzkie warunki bytowania powodowały wysoką śmiertelność więźniów. W lipcu 1944 r. chorych więźniów rozstrzelano, ok. 4 tys. przetransportowano do Dachau. 5.08.1944 r. powstańcy z batalionu Armii Krajowej „Zośka” uwolnili 348 więźniów, z których część walczyła w powstaniu warszawskim w 1944 roku. Na terenie i w pobliżu Gęsiówki okupanci rozstrzeliwali polskich więźniów politycznych. 5.08.1994 r. na budynku przy ul. Anielewicza 34 (dawna Gęsia) wmurowano tablicę z napisem w językach polskim i hebrajskim, informującą o akcji batalionu „Zośka”.

Bibliografia

• Berenstein T., Rutkowski A., Obóz koncentracyjny dla Żydów w Warszawie (1943–1944), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1962, nr 62.

Stanisław Kania

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.