Pogrom kielecki – rozruchy antyżydowskie w dniu 4 VII 1946 r. w Kielcach.

Bezpośrednią przyczyną pogromu była plotka o rzekomym uwięzieniu 9-letniego polskiego chłopca w piwnicy domu przy ul. Planty 7 (w rzeczywistości dom nie był podpiwniczony), zamieszkanego przez Żydów (mieścił się w nim m.in. Wojewódzki i Miejski Komitet Żydów Polskich w Kielcach). Podczas wielogodzinnego oblężenia domu przez kilkutysięczny tłum zamordowano 39 Żydów (w tym kobiety w ciąży i małe dzieci), zginęło również 2 Polaków.

Interwencja sił porządkowych (MO, KBW i wojska) była niedostateczna, ponadto część żołnierzy i milicjantów uczestniczyła w pogromie. Władze komunistyczne o dokonanie pogromu oskarżyły podziemie niepodległościowe. Po pogromie, 11 VII 1946 r., Najwyższy Sąd Wojskowy na sesji wyjazdowej w Kielcach w pokazowym procesie, z naruszeniem prawa, skazał na karę śmierci 9 osób oskarżonych o udział w rozruchach (12 VII 1946 r., po odrzuceniu rewizji, skazanych rozstrzelano), jedną osobę — na karę dożywotniego więzienia, 2 — na karę wieloletniego więzienia (po 1989 r. rodziny skazanych wystąpiły z wnioskami o ich rehabilitację).

Jesienią 1946 r. odbyły się procesy milicjantów i żołnierzy KBW oskarżonych o bicie Żydów i kradzież ich mienia (skazani na kary więzienia). W grudniu 1946 r. przed Najwyższym Sądem Wojskowym w Warszawie toczył się proces szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego oraz komendanta wojewódzkiego MO (skazany na 1 rok więzienia) i jego zastępcy; 2 pozostałych oskarżonych uniewinniono.

Przyczyny i przebieg wydarzeń w Kielcach nie zostały w pełni wyjaśnione. Podczas śledztwa prowadzonego od VI 1992 r. przez Główną Komisję do Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu nie znalazł potwierdzenia pogląd, że rozruchy były sprowokowane przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w celu odwrócenia uwagi międzynarodowej opinii publicznej od sprawy sfałszowania wyników referendum przeprowadzonego 30 VI 1946 r. lub wywołany przez władze sowieckie dla skompromitowania opozycji politycznej w Polsce.

W 40. rocznicę pogromu (VII 1996) odbyły się uroczystości, w których uczestniczyli przedstawiciele narodu żydowskiego (pisarz i dziennikarz E. Wiesel) oraz władz polskich (premier rządu).

Żródła

• B. Szaynok Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946, Warszawa 1992;
• Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1996 roku. Dokumenty i materiały, opracowanie S. Meducki, Z. Wrona, t. 1-2, Kielce 1992–94.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.