zwierząt symbolika – symboliczne znaczenie przypisywane niektórym zwierzętom w wielu religiach i kulturach. W sztuce wczesnochrześc., średniow. i nowoż. pod postaciami poszczególnych zwierząt bardzo często kryły się bogate treści symboliczne.

Powszechność myślenia symbol. w dawnych epokach, a także bogactwo i różnorodność źródeł lit., do których sięgano, sprawiły iż sens wizerunków poszczególnych stworzeń rzadko jest jednoznaczny, a jego właściwe odczytanie zależy od znajomości kontekstu przedstawienia.

Alegoryczne znaczenie obrazów niektórych zwierząt wywodzi się z Pisma Świętego, do kolejnych ważnych źródeł należały m.in.: Physiologos, księgi emblematyczne (emblem) oraz Iconologia C. Ripy i Mundus Symbolicus F. Picinellego, czerpiące często wiedzę na temat przyrody z dzieł antycznych – zarówno nauk. (np. Arystoteles, Pliniusz Starszy), jak i literatury pięknej (np. Owidiusz). Ów brak rozróżnienia między mitologią a historią naturalną owocował równorzędnym traktowaniem w literaturze i sztuce średniowiecza oraz czasów nowożytnych stworzeń mitycznych (feniks, smok) i żyjących w rzeczywistości.

W sztuce rel. szczególną rolę odgrywają wizerunki odnoszące się do Chrystusa: ryba, baranek, pelikan (karmiący rzekomo pisklęta własną krwią), szczygieł (symbol ofiary na krzyżu), rzadziej jeleń, pszczoła, delfin, zając. Feniks odradzający się z popiołów to powszechnie stosowany symbol zmartwychwstania (nie tylko w kontekście rel., ale i polit. i hist.). Do popularnych symboli maryjnych należy jednorożec (czystość, dziewictwo), Duch Św. jest ukazywany pod postacią gołębicy (właśc. gołębia), szatana i zło reprezentuje najczęściej wąż, czasem małpa i lis. Wół i osioł w scenach Bożego Narodzenia oraz pokłonu pasterzy i trzech króli uosabiają Kościół i Synagogę. Niektóre zwierzęta pojawiają się w sztuce jako atrybuty postaci bibl. i świętych (np. owieczka u boku św. Agnieszki, lew przy św. Hieronimie, smok obok św. Małgorzaty, czy pies liżący rany św. Rocha).

Zwierzęta symbolizują także pory dnia (sowa — noc, kogut — ranek), a zwłaszcza pojęcia abstrakcyjne: cnoty i ludzkie cechy (np. lew – siłę, słoń – wstydliwość, skorpion – bezwstyd, pies – wierność, ale i zatwardziałość w grzechu, ponieważ zjada własne odchody, kogut – gorliwość, żuraw – czujność, sowa – mądrość, m.in. jako atrybut Minerwy, ale i głupotę, bo nie widzi w dzień, czyli tego, co inne ptaki). Niektóre spośród tych licznych symboli przetrwały w sztuce nowoczesnej i są czytelne również obecnie (gł. w sztuce rel.), inne odeszły w zapomnienie, zdumiewając niejednokrotnie charakterem skojarzeń, z jakich zostały zrodzone.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.