Żydowska Agencja Telegraficzna (ŻAT)  (jid. Jidysze Telegrafen Agentur, ang. Jewis  Telegraphic Agency) –  agencja o międzynarodowym zasięgu, zajmująca się zbieraniem i rozpowszechnianiem wiadomości na temat wszelkich aspektów życia Żydów na całym świecie. Została założona w 1917 r. w Holandii jako Żydowskie Biuro Korespondencyjne przez amerykańskiego dziennikarza Jakuba Landaua, który stał na jej czele do 1951 roku.

W 1919 r. przy współpracy Meira Grossmana zreorganizowano agencję i zmieniono nazwę na ŻAT z siedzibą w Londynie. W 1922 r. centralę przeniesiono do Nowego Jorku. W latach 1920-1939 ŻAT otworzyła oddziały w Nowym Jorku, Londynie (V. Bienstock), Paryżu (A. Herenroth), Berlinie (M. Wurmbrandt), Jerozolimie (Berl Coralik) i Warszawie (M. Mozes). Oddziały były niezależne organizacyjnie i finansowo od centrali.

Po 1933 r. oddział berliński został przeniesiony najpierw do Pragi, a następnie do Paryża. Każdy oddział utrzymywał korespondentów w miejscowościach będących ośrodkami życia żydowskiego oraz w siedzibach organizacji międzynarodowych (Genewa). Udało się także zorganizować sieć korespondentów m.in. w: Moskwie, Kijowie, Charkowie, Kownie, Sztokholmie, Johannesburgu, Rzymie, Brnie, Buenos Aires i Kairze. W Jerozolimie wydawano codzienny biuletyn „Palestine Telegraphic Agency”. Po reorganizacji w 1950 r. na czele Agencji stanęła niezależna rada dyrektorów.

Początki warszawskiego oddziału ŻAT sięgają 1917 r., kiedy Mendel Mozes założył Biuro Wiadomości Dziennikarskich. Zbierał wiadomości z prasy rosyjskiej, niemieckiej i austriackiej, tłumaczył je na język polski i jidysz, a następnie przygotowywał biuletyn, który drukował i rozdzielał wśród abonentów prasowych. W 1920 r. M. Mozes i J. Landau przypadkowo spotkali się, czego rezultatem było założenie przez M. Mozesa oficjalnego oddziału w Warszawie. Mozes był kierownikiem warszawskiej ŻAT, a zarazem korespondentem światowym JTA, akredytowanym przy Sejmie i MSZ. ŻAT miała korespondentów we wszystkich miastach Polski. W mniejszych miejscowościach korzystała z usług redaktorów lokalnej prasy. Na tej podstawie przygotowywano i wydawano „Biuletyn ŻAT”.

Codziennie przygotowywano także biuletyn ŻAT w jidysz dla zagranicy, z wiadomościami o życiu żydowskim w Polsce. W 1937 r. ŻAT zainicjowała przygotowywanie przeglądu prasy żydowskiej w Polsce dla użytku krajowych gazet nieżydowskich. Prenumerujący serwis ŻAT musieli zobowiązać się, że otrzymane wiadomości opublikują bez zmian, jedynie z własnymi nagłówkami. ŻAT była w Polsce jedynym źródłem wiadomości o Żydach rosyjskich i ukraińskich.

Cieszyła się dużym autorytetem jako apolityczne i bezstronne źródło informacji. Działała w Warszawie do 4 września 1939 r., następnie w Wilnie do lata 1940 roku. W Wilnie nawiązano kontakt z korespondentami ŻAT w Kownie litewskim oraz w Londynie i Nowym Jorku. Wznowiono serwis zagraniczny drogą telegraficzną. ŻAT wznowiła krótkotrwałą działalność w Polsce w końcu 1944 r., najpierw w Lublinie, a następnie w Łodzi.

Natalia Aleksiun

Za: Tomaszewski J., Żbikowski A., Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Warszawa 2001.