W Błaszkach pierwsze koło syjonistyczne – Stowarzyszenie Syjonistyczne powstało w 1917 r. po ogłoszeniu Deklaracji Balfoura[1.1]. W 1919 r. jego przewodniczącym został Abram Stein, sekretarzem Mordka Waksman.
 

Oddział Organizacji Syjonistycznej w Błaszkach powstał 7 kwietnia 1927 r. Jego założycielami byli: Menachem Gelbart, Elia Bern, Sz. Sztajn, Mordka Lejb Bajmja, J.J. Bronbart, L. Liszt, Hersz Gerszt, Lejzer Madowicz, Wigdor Lejbuś Zajf, Icek Szwardzbard[1.2]. W myśl statutu członkiem organizacji mogła został osoba pełnoletnia, zarówno kobieta i mężczyzna, która uważała siebie za syjonistę. Celem organizacji było współdziałanie Żydów w Polsce dla utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Miał być to twór publicznoprawny o zabezpieczonym charakterze narodowym, kulturalnym i gospodarczym. W 1927 r. błaszkowski oddział liczył 79 członków, a w 1929 r. zarząd tworzyli: M. Selbort – przewodniczący, E. Bern – zastępca, B. Bronbart – sekretarz, L. Sertzt – skarbnik, H.A. Sertzt, L. Madowicz, M. Majnowicz[1.1.2].
 

Jednym z podstawowych celów Organizacji Syjonistycznej w Błaszkach było opanowanie gminy żydowskiej i przekształcenie jej w świecki samorząd reprezentujący interes narodowy Żydów. Na terenie gminy rywalizowały dwa zwalczające się ugrupowania - syjoniści i ortodoksi. Konflikt zaostrzył się w 1924 r. po odwołaniu z funkcji rabina Błaszek bezpartyjnego Jeshaila Kanała. Po nim rabinami byli jedynie zwolennicy i działacze partii syjonistycznych – Josel Fuks (w latach 1924-1931), Abu Nusen Elberg (w latach 1931-1933) i Szmul J. Bilbaum (od 1933 r.)[1.3]. Pierwsze Wybory do Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Błaszkach odbyły się 1.06.1924 r. Z 318 osób uprawnionych do głosowania udział w nich wzięły 302 osoby (95%). Dwa mandaty przypadły ortodoksom i dwa syjonistom (zdobyli je Szloma Nute Sztajer, Menachem Gelbart, jednym z zastępców wybrany został, również syjonista, Icek Szwarcbart). Do zarządu wszedł z urzędu rabin Josel Fuks[1.4] z prawem głosu równym pozostałym członkom, co dało przewagę syjonistom. Przewodniczącym nowego zarządu został wybrany rabin Fuks, a jego zastępcą M. Gelbart – także syjonista. Stało się to powodem konfliktu. Ortodoksi z Agudy już w czerwcu 1924 r. odwoływali się od wyników wyborów u Starosty Kaliskiego, twierdząc, że Fuks oddał głos na siebie. Starosta odrzucił podanie ortodoksów. We wrześniu 1924 r. dokonano nowych ustaleń. Gospodarzem gminy wybrany został Hersz Mojlech Unger – ortodoks, a kontrolerem gminy Mojse Jane Aronowicz – również ortodoks, kasjerem zaś Szloma Nuta Sztajer – syjonista. Unger i Aronowicz złożyli złożyli votum separatum wobec wyboru syjonistycznego kasjera. Skłócony zarząd przeprowadził raz jeszcze wybór przewodniczącego. Został nim ponownie Fuks, który otrzymał 3 głosy, wygrywając z konkurentem Aronowiczem przewagą jednego głosu. W tej sytuacji ortodoksi wycofali votum separatum. Nie zakończyło to konfliktu. Już w listopadzie ortodoksi oskarżyli rabina o organizację posiedzeń zarządu w godzinach nocnych, na które nie mogli się stawiać, gdyż byli zaczepiani na ulicy przez syjonistów. W związku z tym antagoniści uchwalili najdrażliwsze uchwały pod ich nie obecność. Oskarżano również syjonistów o zakłócanie modłów w bożnicy i gaszenie świateł w szkole. Ortodoksi wystąpili także do władz powiatowych o powiększenie składu zarządu o bezpartyjnego Hubermana – ławnika magistratu, aby złamać przewagę syjonistów. W dniu 27.09.1924 r. na kolejnym zebraniu zarządu postanowiono podwyższyć opłatę pobieraną za ubój rytualny, która została sztucznie obniżona przed wyborami, argumentując wniosek deficytem budżetowym odziedziczonym po poprzednim zarządzie na kwotę 2 milionów złotych. Ortodoksi i w tym przypadku interweniowali u władz – Unger i Aronowicz wystosowali podanie do Starosty Powiatowego z wnioskiem o przeprowadzenie dochodzenia w sprawie uboju oraz o nie zatwierdzanie rabina na stanowisku przewodniczącego zarządu. Starosta Powiatowy odpowiedział na wszystkie skargi ortodoksów w listopadzie 1924, uznając je za bezpodstawne. Kolejne wybory do Zarządu Gminy Wyznaniowej w Błaszkach odbyły się 25.02.1931 r. Powołano komisję wyborczą w skład której weszło 10 członków i 3 zastępców. Z Organizacji Syjonistycznej w komisji zasiedli: M. Gelbart, S. Madowicz, F. Pajkert, Sz. Kołton oraz D. Węgczewski jako zastępca. Wybory nie przyniosły zmian w układzie sił, dominację zachowali syjoniści, ale najważniejsze sprawy musiały być uchwalane w porozumieniu z ortodoksami. Ostatnie wybory do gmin żydowskich odbyły się 30.08.1936 r. Na ternie całego kraju okazały się sukcesem Bundu, jak sytuacja przedstawiała się w Błaszkach nie wiadomo. H. Marcinkowska uważa jednak, że wpływy syjonistyczne były na tyle silne, że układ sił pozostał bez zmian.[1.5]
 

Syjoniści brali także udział w wyborach do władz miejskich. W wyborach 1927 roku zgłoszono siedem list wyborczych, w tym listę nr 6 – listę kupiecko-rzemieślniczą. Do Rady Miasta spośród ludności żydowskiej wybrano następujących przedstawicieli ruchu syjonistycznego w Błaszkach: kupca Menachema Gelbarta, stolarza Fajwusza Moszkowicza, czapnik Icek Szwarcbart. Z ogólnej liczby 1699 obywateli Błaszek, którzy wzięli udział w wyborach najwięcej - 494 głosów padło na listę nr 6.[1.6] Mieszkańcy Błaszek złożyli doniesienie o nieprawidłowości w sposobie przeprowadzenia wyborów do Głównej Komisji Wyborczej, która unieważniła listę „Bundu” oraz listę robotniczo-rzemieślniczą z powodu fałszowanie podpisów na listach. Ponieważ unieważnienie miało wpływ na wynik wyborów, Komisja postanowiła je unieważnić. Następne wybory poprzedziło odwołanie burmistrza, jego zastępcy oraz ławnika Mordki Hubermana. Burmistrz ogłosił strajk protestacyjny, jednak musiał ulec. W wyborach przeprowadzonych w grudniu 1932 r. mieszkańcy Błaszek glosowali podzieleni na dwa okręgi. Z ogólnej liczby 2755 uprawnionych do głosowania, udział wzięło 2501 obywateli. Jednym z radnych został Salomon Madowicz – kupiec syjonista.[1.7]
 

Błaszkowscy syjoniści nie zapominali także o działalności przygotowującej społeczeństwo żydowskie do osiedlenia się na terenie przyszłego państwa żydowskiego w Palestynie. Szczególnie w latach trzydziestych organizowano dużo akcji mających na celu wciągnięcie do pracy młodzieży. Nauczano historii, kultury i języka hebrajskiego. Młodych Żydów uczono także uprawy ziemi oraz przygotowywano do emigracji i budowy narodowej siedziby żydowskiej w Palestynie.
Młodzieżową przybudówką Organizacji Syjonistycznej było stowarzyszenie Haszomer Hacair (Młody Skaut). Jej członkowie potęgowali w młodych ludziach uczucie miłości do ziemi przodków poprzez naukę, sztukę i pracę.[1.8]
 

Pierwsza siedziba Organizacji Syjonistycznej w Błaszkach mieściła się przy Głównym Rynku 25, a od 1929 r. na Pl. R. Traugutta 6 (obecny Pl. L. Sulwińskiego). W 1936 roku w skład zarządu zostali wybrani: Abis Gerszt – przewodniczący, Henam Madowicz – zastępca, Juda Elberg – sekretarz, Lejzer Madowicz – skarbnik. W roku tym organizacja liczyła 41 członków.[1.9]

Drukuj
Przypisy
  • [1.1] Oświadczenie wydane 2 listopada 1917 r. przez brytyjskiego ministra spraw zagranicznych Arthura Jamesa Balfoura, w którym Wielka Brytania wyraziła poparcie dla utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie.
  • [1.2] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 64
  • [1.1.2] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 64
  • [1.3] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 52
  • [1.4] Był członkiem syjonistycznej partii Mizrachi. Nie wiadomo, czy istniał błaszkowski oddział tej partii.
  • [1.5] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 57
  • [1.6] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 43- 44
  • [1.7] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 45
  • [1.8] Więcej patrz osobny artykuł: Organizacje i Stowarzyszenia – Haszomer Hacair w Błaszkach
  • [1.9] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 65