Pierwsza informacja o szkole żydowskiej w Błaszkach pochodzi z początku XIX wieku. Według „Wykazu stawek różnych przez kahał w mieście Błaszki w obwodzie i województwie kaliskim zebranych i wypłaconych” obejmujący lata 1806-1822 miejscowy rabin i nauczyciel kahalny pobierali po 1800 złotych rocznej pensji. W wykazie znalazły się także opłaty (za światło łojowe i woskowe w bożnicy i szkole żydowskiej), potwierdzające istnienie w 1806 roku drewnianej bożnicy i chederu w Błaszkach[1.1].

W 1863 roku sporządzono „Wykaz etatów do kasy bożnicznej miasta Błaszki w powiecie kaliskim, Guberni Warszawskiej” za lata 1846-1863. Najwięcej pieniędzy społeczność żydowska przeznaczyła na partycypację w kosztach miejskich (podatki, opłaty publiczne, czynsze). Drugą pozycję zajmują pensje wypłacane pracownikom gminy. Dużą pozycję zajmowały wydatki związane z funkcjonowanie bożnicy i szkoły (opał, światło, materiały piśmienne, oprawę ksiąg itp.)[1.2].
Według „Wykazu liczby domów i innych zabudowań za rok 1864” w Błaszkach znajdowało się: 18 domów murowanych – prywatnych, w tym 5 jednopiętrowych, 106 domów drewnianych – prywatnych, w tym 1 jednopiętrowy; do budowli zaliczono: kościół, dom proboszcza i dom organisty, bożnicą, łaźnię żydowską, przytułek żydowski, rzeźnię koszerną bydła, murowaną szkołę elementarną chrześcijańską i drewnianą szkołę żydowską[1.3]. W 1883 r. z polecenia władz rosyjskich sporządzono sprawozdanie „O duchowieństwie żydowskim”. Dowiadujemy się z niego, że gmina zatrudniała 13 nauczycieli religii i 13 nauczycieli dzieci żydowskich, którzy uczyli 102 uczniów żydowskich[1.4].

W 1913 r. w Błaszkach powstała Szkoła Powszechna dla dzieci żydowskich. Nie działała jednak długo. Została zamknięta w czasie I wojny światowej. Jej działalność zostaje co prawda wznowiona dekretem Naczelnika Państwa z 1919 r., jednak nie jako odrębna placówka, ale jako szkoła państwowa z obowiązkowym językiem polskim. Publiczna szkoła powszechna była zorganizowana dla dzieci wszystkich wyznań i narodowości. Dzieci żydowskie musiały uczęszczać do szkoły także w soboty (szabas), jednak w te dni nie wolno ich było zmuszać do pisania, rysowania i robót ręcznych. W 1916 r. Magistrat Miasta Błaszki planował utworzenie odrębnej palcówki ewangelicko-żydowskiej, jednak władze nie były w stanie wygospodarować żadnego budynku na siedzibę szkoły. Wysunięto projekt budowy zastępczego baraku, którego koszt oszacowano na 6 475 marek[1.5]. Plany te jednak pokrzyżował wybuch epidemii tyfusu. Zamknięto większość instytucji, miasto na cały miesiąc zablokowano dla handlu. Poniesione straty i wydatki związane z urządzeniem i utrzymaniem szpitala zakaźnego ostatecznie przekreśliły szansę na budowę nowej szkoły. Żydowskie dzieci uczęszczały do czterech istniejących już szkół.
 

W 1916 r. w Błaszkach istniało 8 chederów. W szkołach związanych z ruchem ortodoksyjnym (w 1929 r. ortodoksi powołali Organizację Oświatową „Chorew”) nauczano wyłącznie religii mojżeszowej, a dzieci wychowywano w duchu tradycji żydowskiej. Nauka w chederze podzielona był na dwa stopie. Dzieci posyłano na naukę w wieku 3-4 lat, uczyły się alfabetu hebrajskiego i Pięcioksięgu, w wieku 10-12 lat zapoznawały się z Torą i Gemerą. Nauczanie w chederach odbywało się w godzinach popołudniowych, w godzinach porannych dzieci uczyły się w szkole powszechnej. Nauka odbywała się najczęściej w mieszkaniach mełamedów. Największy cheder w Błaszkach prowadził Abram Naparstek, uczęszczało do niego 42 żydowskich chłopców[1.1.5]. Pozostałe prowadzili: Zysman Alter (24 uczniów), Icek Chaimowicz (24 uczniów), Faiwusz Wityński (12 uczniów), Eizyk Skórka (20 uczniów), Szmul Polacz (11 uczniów), Hersz Zalc (8 uczniów), Salomon Hirsz (10 uczniów)[1.6]. Zdecydowana większość żydowskich dzieci pobierała naukę w szkołach publicznych, ponieważ nauka była bezpłatna, a ich ukończenie dawało możliwość dalszej edukacji.
 

W 1919 r. w ramach działalności Agudy powstała także szkoła dla ortodoksyjnych żydowskich dziewcząt „Bejs Jakob”. W szkole tej przygotowywano dziewczęta do sumiennego pełnienia w przyszłości ról żon i matek. Żydówki kształcone były w duchu przywiązania do religii, tradycji oraz rytuałów żydowskich. „Bejs Jakob” również nie nauczano przedmiotów świeckich. Nauka odbywała się pięć razy w tygodniu i trwały po 1,5 godziny. Dziewczęta pobierające naukę na Kursach Religijnych obowiązywała także nauka w szkole publicznej.
 

W 1916 r. z inicjatywy błaszkowskiej Agudy powstała pierwsza w mieście jesziwa, w której wykładano jedynie religię. W tym samym roku Mizrachi powołało syjonistyczną, religijną szkołę Jabne, w której łączono tradycyjne nauki judaistyczne (23 godziny tygodniowo) z przedmiotami świeckimi. Studia judaistyczne odbywały się w języku hebrajskim, natomiast przedmioty świeckie wykładano po polsku. W roku szkolnym 1933/1934 do Jawne uczęszczało 40 chłopców[1.7]. Przy szkole organizowane były także kursy języka hebrajskiego dla dorosłych. Młodzież żydowska z bogatszych domów kontynuowała naukę w dużych ośrodkach miejskich. Jedną z bardziej popularnych szkół było gimnazjum im. A. Asnyka w Kaliszu.

Drukuj
Przypisy
  • [1.1] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 19
  • [1.2] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 29
  • [1.3] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 34
  • [1.4] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 35
  • [1.5] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 69
  • [1.1.5] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 69
  • [1.6] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 69-70
  • [1.7] ŻIH, Dział Dokumentacji Zabytków, H. Marcinkowska, Miasteczko w kolorze niebieskim. Żydzi z Błaszek, Błaszki 2001, s. 71