Monika Krajewska
Tematy
Miejsca powiązane
Biogram rozmówcy
Monika Krajewska pochodzi z warszawskiej rodziny o różnorodnych korzeniach, w tym tatarskich i włoskich. Studiowała anglistykę na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 70. angażowała się w ruch hipisowski i taternictwo. W tym czasie poznała Stanisława Krajewskiego, z którym w 1974 r. zawarła związek małżeński. Oboje interesowali się cmentarzami żydowskimi, judaizmem i szeroko pojętą kulturą żydowską. Odwiedzali różne miejscowości w Polsce, odszukiwali i fotografowali cmentarze żydowskie i synagogi. Pod koniec lat 70. Monika Krajewska brała czynny udział w spotkaniach Żydowskiego Uniwersytetu Latającego, od 1981 r. działała w Komitecie Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej. W 1984 r. w Stanach Zjednoczonych dokonała formalnej konwersji na judaizm. Należy do pionierów odbudowy żydowskiego życia religijnego w Polsce oraz współczesnych badań nad sztuką sepulkralną i wycinanką polskich Żydów. Badania prowadzone przez Monikę i Stanisława Krajewskich zainspirowały Lidię Zonn do nakręcenia w 1986 r. filmu Dokumentacja.
Monika Krajewska jest autorką licznych publikacji, w tym pierwszej w powojennej Polsce książki o cmentarzach żydowskich Czas Kamieni (1982), Zeit der Steine (1982), Time of Stones (1983), Le temps des pierres (1983) oraz A Tribe of Stones. Jewish cemeteries in Poland (1993); artykułów zamieszczanych na łamach czasopism, m.in. „Konteksty. Polska sztuka ludowa”, „Znak”, „Projekt”, „Kalendarz Żydowski”. Jej fotografie ukazały się też w książkach innych autorów w Polsce (m.in. Żydzi polscy. Dzieje i kultura, 1982 ) i za granicą. Od 1981 r. jej fotografie i rysunki nagrobków były prezentowane na wystawach m. in. w Polsce, USA (w tym w YIVO Institute for Jewish Culture, 1984), Izraelu, Francji, Czechach i Niemczech. Jest też autorką książki dla dzieci Mój młodszy brat (2009).
Monika Krajewska od ponad 20 lat tworzy autorskie wycinanki nawiązujące do tradycji żydowskiej. Niektóre jej prace, zwłaszcza mizrachy, są bliskie tradycyjnej formie, inne są inspirowane różnymi przejawami sztuki żydowskiej, tekstami i symbolami judaizmu. Łączy też wycinankę z kolażem, kaligrafią, frotażem reliefów nagrobnych i fotografią. Jej prace znajdują się w muzeach, synagogach i kolekcjach prywatnych. Jest pomysłodawczynią wystroju fasady budynku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN z użyciem kaligrafii z dwujęzyczną inskrypcją słowa „Polin”. Przez 20 lat prowadziła zajęcia plastyczne w szkole Lauder-Morasha w Warszawie. Od 2006 r. prowadzi warsztaty i wykłady w Centrum Kultury Jidysz w Warszawie. Aktywnie uczestniczy w festiwalach kultury żydowskiej. Jest członkinią Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie, związaną z synagogą Ec Chaim. W 2013 r. Fundacja Taubego i Amerykański Komitet Żydowski uhonorowały Monikę i Stanisława Krajewskich nagrodą za całokształt działalności na rzecz budowy przyszłości żydowskiej w Polsce. Zostali też wyróżnieni w 2014 r. przez kieleckie Stowarzyszenie im. Jana Karskiego. Monika Krajewska ma dwóch synów, jedną z jej pasji są góry.
Opis sytuacji rozmowy
Rozmowę nagrano w mieszkaniu rozmówczyni.
Streszczenie
- Dzieciństwo, wojna we wspomnieniach rodziców, losy rodziny podczas wojny, rozstrzelanie dziadka w 1939 r., korzenie rodziny, losy rodziny podczas Powstania Warszawskiego, matka świadkiem eksterminacji otwockich Żydów; 00:00:16
- Zainteresowania pozaszkolne, antykomunizm rodziców, zainteresowanie wspinaczką górską, atmosfera w schroniskach górskich, wyjazdy w Tatry jako doświadczenie wpływające na życie, chęć przekraczania tabu; 00:07:17
- Zainteresowanie cmentarzami żydowskimi, wizyty na cmentarzach w Otwocku i Warszawie, fotografowanie macew, fotografia w życiu rodziny, poznanie Stanisława Krajewskiego, zaangażowanie w ruch hippisowski, odkrywanie i dokumentowanie cmentarzy żydowskich, nauka jidysz u Szymona Datnera; 0011:43
- Znajomość z Markiem Holzmanem, praca nad fotografiami cmentarzy żydowskich; 00:16:39
- Inspiracja twórczością Jerzego Ficowskiego, zdobywanie wiedzy o historii i kulturze żydowskiej, związki z opozycją polityczną, podróże po kraju, ograniczenia wyjazdów zagranicznych, emigracja członków rodziny Stanisława Krajewskiego, odwiedzanie cmentarzy żydowskich, zdobywanie informacji od okolicznych mieszkańców, Aliny Całej i Andrzeja Trzcińskiego; stosunek ludności do cmentarzy żydowskich, organizowanie podróży, poznawanie lokalnych pasjonatów; 00:18:48
- Zainteresowanie cmentarzami żydowskimi; 00:26:56
- Poczucie „odkrywania Atlantydy”, doświadczenie niszczenia i zapominania cmentarzy żydowskich, spotkania z ostatnimi przedwojennymi Żydami i pamiętającymi ich Polakami w Wąchocku, Tarnowie i Jarosławiu; 00:27:46
- Zdobywanie informacji o kulturze żydowskiej i cmentarzach; znajomość z Michaelem Steinlaufem, Davidem Roskisem, Gershonem Hundertem i Janem Jagielskim, odkrywanie korzeni przez Żydów mieszkających w Polsce, wpływ wydarzeń Marca '68 na tożsamość Żydów; 0030:57
- Spotkania Żydowskiego Uniwersytetu Latający, Rafael Scharf, Bronisław Geremek, Marek Edelman, Tygodnie Kultury Żydowskiej, wykłady, poznawanie judaizmu, początki życia religijnego; 00:37:23
- Środowisko Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego w Polsce; 00:42:20
- Poznawanie judaizmu przez osoby wychowane w niereligijnych rodzinach, Bella Szwarcman, Ryszarda Zachariasz, pierwsze sedery; 00:44:22
- Pobyty w Stanach, konwersja, obozy Fundacji Laudera, rabini Michael Schudrich, Chaskel Besser, Herschel Lieber, działalność Fundacji Laudera w Polsce, obozy edukacyjne w Zaborowie i Rychwałdzie, kwestia zainteresowania służb specjalnych; 00:46:20
- Synowie rozmówczyni, ich wychowanie w religijnym domu; macierzyństwo jako punkt zwrotny w życiu, przedszkole żydowskie w Warszawie, nauka w Zespole Szkół Lauder-Morasha, prowadzenie zajęć plastycznych o sztuce żydowskiej; 00:54:47
- Zainteresowanie sztuką żydowską, wpływ zajęć edukacyjnych na obozach Laudera na ich uczestników, zróżnicowanie uczestników; obozów, kontakty z mieszkańcami miejscowości, w których odbywały się obozy, organizacja obozów; 00:58:38
- Zainteresowanie cmentarzami żydowskimi, fotografowanie cmentarzy, wystawa w Galerii Fotografików w 1981 r., brak informacji o Żydach w publikacjach i muzeach, wykorzystanie wierszy Jerzego Ficowskiego na wystawie o cmentarzach, prace nad albumem o cmentarzach, wstrzymanie w stanie wojennym publikacji albumu, wydanie albumu, współpraca z Anną Kamieńską; 01:04:29
- Wydanie w 1993 r. albumu A Tribe of Stones: Jewish Cemeteries in Poland, zdobywanie wiedzy o symbolice nagrobnej, artykuł w tomie zbiorowym Polska Sztuka Ludowa; 01:14:32
- Zainteresowanie cmentarzami żydowskimi, współczesne badania terenowe, fotografia jako dokumentacja postępującej degradacji cmentarzy, społecznicy zaangażowani w ochronę cmentarzy; 01:18:28
- Zainteresowanie wycinanką żydowską, spotkania z Tsirl Waletzky i Yehudit Shadur, inspiracje, Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie, inspiracje Janusza Makucha, udział rozmówczyni w festiwalu; 01:21:38
- Fotografowanie obiektów dziedzictwa żydowskiego, ich poszukiwanie, stan synagog, technika fotografowania, poszukiwanie śladów po mezuzach, stan synagogi w Działoszycach, refleksja o przemijaniu, spotkania z okolicznymi mieszkańcami, zaangażowanie w budowę lapidarium w Kazimierzu Dolnym, macewa wykorzystana jako element zdobniczy willi; 01:28:50
- Zmieniający się stan obiektów żydowskiego dziedzictwa materialnego, dawne synagogi w Dąbrowie Tarnowskiej i Przysusze; 01:34:50
- Inspiracje do tworzenia wycinanek: sztuka nagrobna, teksty religijne, pieśni, Dybuk, chasydyzm; 01:36:19
- Zamiłowanie do turystyki górskiej, górskie inspiracje w twórczości, technika wykonywania wycinanek, inspiracje czerpane ze sztuki drewnianych synagog i rękopisów hebrajskich, wpływ Ewy Gordon i Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie, prowadzenie zajęć w Centrum Kultury Jidysz w Warszawie; 01:43:33
- Znaczenie i zastosowanie wycinanki; 01:52:44
- Ślub religijny rozmówczyni i Stanisława Krajewskiego na Kasprowym Wierchu, święta religijne w domu, organizacja ślubu; 01:54:09
- Zaangażowanie syna Daniela Krajewskiego w życie żydowskie, wyjazd do Izraela, praca w synagodze Ec Chaim, wsparcie członków społeczności Ec Chaim. Zachowanie prywatności przez drugiego syna; 02:00:45
- Datowanie pierwszych wizyt na cmentarzach żydowskich w Otwocku i Warszawie, stan zachowania cmentarza na warszawskim Bródnie, Tygodnie Kultury Żydowskiej w latach 70., porządkowanie cmentarza żydowskiego w Warszawie, kontakty z Klubem Inteligencji Katolickiej, spotkanie z Szymonem Datnerem, reakcja na wiadomości o pogromie w Jedwabnem, spotkanie z Julianem Stryjkowskim, opowieści Juliana Stryjkowskiego o Jom Kipur, rola Krzysztofa Śliwińskiego w Tygodniach Kultury Żydowskiej; 02:04:59
- Spotkania Żydowskiego Uniwersytetu Latającego: miejsca, organizacja, uczestnicy, sposoby komunikacji, spotkania z osobami z zagranicy (m.in. z Michaelem Steinlaufem, rabinami Hershelem Lieberem i Shlomo Carlebachem), wpływ spotkań ŻUL na uczestników; 02:13:45
- Wizyty w Synagodze Nożyków, wspomnienia z czasów przed renowacją, związek z synagogą, przejście do synagogi Ec Chaim; 02:18:45
- Bar micwy synów w Synagodze Nożyków, pierwsza w Polsce bar micwa osoby z zespołem Downa; 02:20:44
- Żydowski Uniwersytet Latający: kwestia nazewnictwa, okres działalności, wpływ stanu wojennego na działalność ŻUL; 02:24:17
- Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej: powstanie, działacze (Jan Jagielski, Hanna Szmalenberg, Małgorzata Wołyńska, Estera Krajewska, Eryk Lipiński, Marek Drozdowski, Teresa Prekerowa), zaangażowanie rozmówczyni, prace na cmentarzu w Warszawie, kontakty z konserwatorami zabytków, stosunek władz do prac na cmentarzach żydowskich, próby ustalenia zasad dokumentacji nagrobków, tworzenie listy cmentarzy żydowskich w Polsce; 02:27:39
- Projekt Małgorzaty Niezabitowskiej i Tomasza Tomaszewskiego Ostatni: Współcześni Żydzi polscy, stosunek tzw. „starych Żydów” do osób odkrywających swoje korzenie, refleksje dotyczące w zaangażowanie w odbudowę życia żydowskiego w Polsce; 02:35:53
- Stosunek władz państwowych do Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej; 02:39:53