Niemcy zajęli Piotrków 5 września 1939 roku. 1 października 1939 r. Naczelnik Administracji Cywilnej Dystryktu Radom – Rüdiger wydał rozporządzenie dotyczące Polaków i Żydów powyżej szesnastego roku życia, które zobowiązywało ich do wymiany dowodów osobistych na karty rozpoznawcze. Starosta powiatu piotrkowskiego Buss wydał tego samego dnia zarządzenie uzupełniające, w którym wymagał, aby w rubryce religia wpisywać rasę. Litera A oznaczała rasę „aryjską”, a litera J – oznaczała Żydów. Według wykazu z 1940 r. w powiecie piotrkowskim było 20 421 Żydów.
Na mocy rozporządzenia Nadburmistrza i Komisarza Miasta Piotrkowa Drechsela z dnia 5 października 1939 r. utworzono w Piotrkowie getto żydowskie. Było to pierwsze getto w okupowanej Europie[1.1]. Początkowo mieściło się w 182 domach, obejmowało swym zasięgiem 28 ulic. W lutym 1942 r. ograniczono powierzchnię do 24 ulic. 31 marca 1942 r. wydano rozporządzenie nakazujące przeniesienie się na teren getta Żydom zamieszkałym poza jego obrębem.
Getto piotrkowskie posiadało Judenrat. Funkcjonowała przy nim policja porządkowa. Szacuje się, że w aparacie Judenratu łącznie z policją pracowało około 500 osób[1.8]. Pierwszym prezesem Rady Starszych był Zalma Tenenberg, aresztowany 5 lipca 1941 r. Jego miejsce zajął Szymon Warszawski, który został w grudniu 1944 r. wywieziony do obozu w Buchenwaldzie. Dotrwał do tego momentu w obozie pracy, który mieścił się w zabudowaniach fabrycznych huty szkła „Kara”.
Na początku istnienia getta przetrzymywano w nim 9 376 osób. Byli to głównie mieszkańcy Piotrkowa. Na przełomie 1939 i 1940 r. zaczęto przewozić do getta piotrkowskiego Żydów z Łodzi i miejscowości podłódzkich, a także Poznania, Gniezna, Bydgoszczy, Nakła, Szubina i Kalisza. Do połowy 1940 r. przywieziono tutaj 4 770 Żydów. W chwili likwidacji getto piotrkowskie liczyło już ok. 29 tys. osób. Blisko 3 tys. pozostało do 1944 r. w tak zwanym „małym getcie”.
Od 22 września 1939 r. w Piotrkowie funkcjonował Sąd Specjalny. Jego przewodniczącym był Wollmann. Sądy Specjalne były tworzone na obszarze Generalnego Gubernatorstwa na mocy rozporządzenia Hansa Franka. Miały one sądzić osoby winne przestępstw o charakterze politycznym. Sąd Specjalny w Piotrkowie Trybunalskim wydał pierwsze wyroki w październiku 1939 r. W roku 1943 Genowefa i Władysław Rutkowscy z Chodnowa zostali skazani na karę śmierci za ukrywanie Żydów. Władysława Rutkowskiego rozstrzelano 29 grudnia 1943 r. natomiast wyrok żony zamieniono na więzienie. Izrael Perel z Piotrkowa został skazany na trzy miesiące więzienia za posiadanie i sprzedaż masła. Sąd Specjalny skazywał na karę śmierci Żydów samowolnie opuszczających teren getta w poszukiwaniu jedzenia. Jenta Friedman zatrzymana 11 grudnia 1941 r. została skazana na karę śmierci przez rozstrzelanie. Józef Herszkowicz został skazany na trzy lata więzienia. Zmarł po niespełna trzech miesiącach w więzieniu w Piotrkowie. Przyczyną śmierci była anemia głodowa. Ponadto Żydów opuszczających getto zabijano bez wyroku Sądu. W ten sposób zginęli: Szajdle Baharier, Godel Zalmanowicz, Rachmil Skluta, Ber Rabinowicz i Icek Honigstock.
Getto piotrkowskie zlikwidowano w dniach od 15 do 21 października 1942 r. W okresie od lipca do września 1942 r. Niemcy rozstrzelali w lasach rakowskich 60 osób. Podczas likwidacji getta ok. 22 tys. osób wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Treblince. 150 osób rozstrzelano, a pozostałych – w łącznej liczbie 2,4 tys. – zamknięto w obozach pracy. Ostatni z tych obozów wywieziono do Niemiec do 25 listopada 1944 r. Więźniowie trafili do obozów Buchenwald i Ravensbrück.
Bibliografia
- Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1979, s. 387
- Piotrków Trybunalski [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933-1945, t. 2, część A, United States Holocaust Memorial Museum 2012
- Urzędowski K., Eksterminacja ludności żydowskiej w powiecie piotrkowskim w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945, [w:] Okupacja hitlerowska w Piotrkowskiem. Materiały z sesji naukowej, Piotrków Trybunalski 1998, s. 100.
- [1.1] Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny, red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1979, s. 387.