Cmentarz żydowski w Piszu znajduje się przy ul. Parkowej. Jego lokalizację potwierdza szereg historycznych niemieckich map topograficznych w skali 1:25000, m.in. Preussische Uraufnahme Johannisburg (1868), Messtischblatt ark. 2396 (1921),  Messtischblatt ark. 2396 (korekta 1929).

Cmentarz powstał w XIX wieku. Jego istnienie jest potwierdzone w 1854 roku. Powstał na południe od miasta, przy skrzyżowaniu dróg polnych, z których jedna stanowi przedłużenie dzisiejszej ul. Parkowej, druga – prowadzi w kierunku wschodnim, ku rzece Pisie. Jego powierzchnia wynosiła ok. 0,4 ha. Posiadał trwałe ogrodzenie, osadzone na metalowych słupkach.

Został zdewastowany w czasach rządów nazistów w Niemczech, a następnie w epoce po 1945 roku. Do połowy lat 90. XX w. stała tu jeszcze ostatnia macewa

Cmentarz został zdewastowany w czasach narodowego socjalizmu. Do połowy lat 90-tych XX w. w środkowej części nekropolii znajdowała się ostatnia macewa Leisera Radinowskiego z inskrypcjami w języku hebrajskim oraz niemieckim: Hier ruht in Gott mein lieber Mann, unser guter unvergesslicher Vater Leiser Radinowski, geb. 13 Aug. 1850, gest. 20 Sept. 1926 („Tutaj spoczywa w Bogu mój ukochany mąż, nasz dobry i niezapomniany ojciec Leiser Radinowski, ur. 13 sierpnia 1850 r., zm. 20 września 1926 r.”).

Podczas wizji NID w 2018 r. istniały już tylko relikty: „ Występują nieliczne relikty, fragmenty kamieni, prawdopodobnie nagrobnych. Fragmenty jednej macewy znajdują się w Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu”. Była tez tablica informacyjna z gwiazdą Dawida. Jednakże wygląd cmentarza zmienił się istotnie w maju 2023 r., gdy dzięki staraniom miejscowych społeczników, na jego teren powróciło kilkadziesiąt fragmentów macew, tworząc swoiste lapidarium.

W 2023 r. nekropolia została oznakowana w ramach programu opisu i oznakowania cmentarzy żydowskich w Polsce, prowadzonego przez Muzeum Historii Żydów Polskich i Narodowy Instytut Dziedzictwa z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Bibliografia

  • Kossert A., Zarys historii gminy żydowskiej w Piszu, „Znad Pisy” 1999, nr 8.
  • Szczepański S., Żydowskie domy modlitwy oraz cmentarze na Warmii i Mazurach – stan obecny (na tle dziejów Żydów w Prusach Wschodnich i Zachodnich), „Rocznik Ziem Zachodnich” 2017, nr 1.
Drukuj