Armie Wojska Polskiego 1939 – związki operacyjne formowane na rozkaz generalnego inspektora sił zbrojnych i naczelnego wodza marszałka E. Rydza-Śmigłego w przededniu II wojny światowej i po jej wybuchu. 23 marca 1939 r. powołano 5 armii („Kraków”, „Łódź”, „Modlin”, „Pomorze”, „Poznań”), latem powstały: Armia „Karpaty” i odwodowa Armia „Prusy”; podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. zaimprowizowano armie „Lublin” i „Warszawa”. Armie podlegały bezpośrednio naczelnemu wodzowi, po 10 września ich część podporządkowano frontom Wojska Polskiego 1939. Składały się z 2–5 dywizji piechoty, 1–2 brygad kawalerii, 3–5 dywizjonów artylerii, 2–4 kompanii czołgów, 2–5 eskadr lotniczych i innych. Liczyły ok. 60–100 tys. żołnierzy.

Armia „Karpaty” (dca gen. K. Fabrycy), utworzona 11 lipca, osłaniała COP i lewe skrzydło Armii „Kraków”. Skład: m.in. II i III brygady górskie, Brygada Obrony Narodowej „Karpaty”, 1. pułk Korpusu Ochrony Pogranicza. W toku walk armię wzmocniono 11., 24. i 38. dywizją piechoty. 6 września wraz z Armią „Kraków” przemianowana na Armię „Małopolska”. Po nieudanych próbach zatrzymania przeciwnika armia podjęła odwrót za San. 10 września włączona w skład Frontu Południowego, rozbita podczas próby przebicia się do Lwowa. 15–17 września odtworzona (pod dawną nazwą), zajęła linię obrony na rzece Stryj. Po agresji sowieckiej oddziały armii przeszły w dniach 17–21 września na Węgry.

Armia „Kraków” (dca gen. A. Szylling, od 16 września gen. T. Piskor), utworzona 23 marca do osłony Górnego Śląska i zachodniej Małopolski. Skład: m.in. 6., 7., 21. i 55. dywizja piechoty, Krakowska Brygada Kawalerii, X brygada kawalerii zmotoryzowanej, I brygada górska. W toku walk armię wzmocniono 22. dywizją piechoty. Od 2 września prowadziła walki odwrotowe, celem zorganizowania obrony na Nidzie i Dunajcu, a następnie na Sanie. Od 10 września wchodziła w skład Frontu Południowego. 16 września połączyła się z Armią „Lublin”. Okrążona pod Tomaszowem Lubelskim i po wyczerpaniu amunicji 20 września złożyła broń.

Armia „Lublin” (dca gen. T. Piskor), utworzona 4 września, po przełamaniu frontu polskiego pod Częstochową, do osłony linii środkowej Wisły. Skład: m.in. Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa i jednostki improwizowane, potem wzmocniona 39. dywizją piechoty, a także resztkami 3. i 36. dywizji piechoty. Walczyła od 8 września (obrona linii Wisły), od 14 września w odwrocie, 16 września połączyła się pod Janowem Lubelskim z Armią „Kraków”. Okrążona pod Tomaszowem Lubelskim, 20 września złożyła broń.

Armia „Łódź” (dca gen. J. Rómmel), utworzona 23 marca, osłaniała kierunek Łódź–Warszawa. Skład: m.in. 2., 10., 28. i 30. dywizja piechoty, brygady kawalerii Kresowa i Wołyńska, 6 września wzmocniona 44. dywizją piechoty. Po bitwie granicznej 1–5 września (m.in. pod Mokrą i Borową Górą), wycofywała się ku Wiśle (działaniami kierował wówczas gen. W. Thomée). Po nieudanej próbie przebicia się do stolicy, większość sił dotarła do twierdzy Modlin, skapitulowała 29 września. Część jednostek Armii „Łodź” wzięła udział w obronie Warszawy, lub po przejściu za Wisłę walczyła w składzie Frontu Północnego.

Armia „Modlin” (dca gen. E. Przedrzymirski-Krukowicz), utworzona 23 marca do osłony Warszawy z kierunku Prus Wschodnich. Skład: m.in. 8. i 20. dywizja piechoty, brygady kawalerii Mazowowiecka i Nowogródzka, Warszawska Brygada Obrony Narodowej. Po obronie pozycji pod Mławą (1–3 września), pobita armia w trudnych warunkach cofnęła się na linię Wisły i Narwi, której broniła wraz z podporządkowaną sobie Grupą Operacyjną „Wyszków”. 8 września weszła w skład Grupy Armii „Warszawa”. 10 września (oddanie części sił Armii „Warszawa”, zmiana nazwy na „Armia gen. Przedrzymirskiego”) rozpoczęła odwrót, 11 września włączona w skład Frontu Północnego. Okrążona pod Tomaszowem Lubelskim, 27 września złożyła broń.

Armia „Pomorze” (dca gen. W. Bortnowski), utworzona 23 marca do osłony od wschodu i zachodu Pomorza. Skład: m.in. 4., 9., 15., 16., 27. dywizja piechoty, Pomorska Brygada Kawalerii, brygady obrony narodowej Chełmińska i Pomorska, po obronie 1–3 września tzw. korytarza pomorskiego (m.in. w Borach Tucholskich) część sił została rozbita i zniszczona, pozostałe oddziały wycofywały się wzdłuż Wisły na Warszawę, znalazłszy się w rejonie bitwy nad Bzurą, od 12 września główne siły Armii „Pomorze” (formalnie podporządkowanej dodódcy Armii „Poznań”) brały udział w walkach (m.in. pod Łowiczem i Sochaczewem). Większość Armii „Pomorze” została rozbita, jedynie nieliczne oddziały przebiły się do Modlina i Warszawy.

Armia „Poznań” (dca gen. T. Kutrzeba), utworzona 23 marca do osłony Wielkopolski od północy, zachodu i południa. Skład: m.in. 14., 17., 25. i 26. dywizja piechoty, brygady kawalerii Podolska i Wielkopolska, brygady obrony narodowej Kaliska i Poznańska. Do 8 września nie brała udziału w walkach, po wycofaniu się z Wielkopolski, walczyła od 9 września w bitwie nad Bzurą (we współdziałaniu z Armią „Pomorze”). Została rozbita i częściowo zniszczona (nad dolną Bzurą i w Puszczy Kampinoskiej). Część oddziałów przebiła się do Warszawy, biorąc udział w jej obronie.

Armia „Prusy” (dca gen. S. Dąb-Biernacki), utworzona w sierpniu jako odwód strategiczny naczelnego wodza, z zamiarem wykonania przeciwuderzeń na korzyść Armii „Łodź” i Armii „Kraków” lub działań obronnych w łuku Wisły. Planowany skład: m.in. 3., 12., 13., 19., 29., 36. i 39. dywizja piechoty, Wileńska Brygada Kawalerii. Nie ukończyła koncentracji, skierowana przeciwko nacierającym ku środkowej Wiśle Niemcom, rozbita w rejonie Piotrkowa Trybunalskiego i Tomaszowa Mazowieckiego (nieudane przeciwnatarcie północnego zgrupowania armii 5–6 września) oraz Iłży (rozbicie południowego zgrupowania armii 8–9 września). Tylko części rozproszonych oddziałów udało się przebić ku Wiśle, przejść na jej prawy brzeg i zasilić obronę Warszawy, Armię „Lublin” i jednostki Frontu Północnego.

Armia „Warszawa” (dca gen. J. Rómmel), utworzona 8 września w celu obrony Warszawy. Skład: m.in. oddziały odcinka „Zachód” i „Wschód”, złożone z jednostek improwizowanych oraz oddziałów innych armii, które przebiły się do stolicy. 8–10 września pełniła funkcję grupy armii skupiającej oddziały broniące Wisły od ujścia Pilicy do Modlina, od 8 września toczyła walki obronne, 28 września złożyła broń.

Bibliografia 

• Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. 1 Kampania wrześniowa 1939, cz. 1–4, Londyn 1951–86;
• Dalecki R. Działania Armii „Małopolska” w drugim okresie kampanii wrześniowej 7–11 września 1939 r., Przemyśl 1971;
• Wróblewski J. Armia „Łódź” 1939, Warszawa 1975;
• Ciechanowiecki K. Armia „Pomorze” 1939, Warszawa 1982;
• Wróblewski J. Armia „Prusy” 1939, Warszawa 1986;
• Jurga I., Korbowski W. Armia „Modlin” 1939, Warszawa 1987;
• Dalecki R. Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939, Rzeszów 1989;
• Steblik W. Armia „Kraków” 1939, Warszawa 1989;
• Rezmer W. Armia „Poznań” 1939, Warszawa 1992.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.