He-Chaluc (hebr., Pionier) – syjonistyczny ruch, którego celem była praktyczna realizacja osadnictwa w Erec Israel (Ziemi Izraela).

Pierwsze grupy pionierskie powstawały przed 1914 r. w Rosji, m.in. jako wyraz protestu przeciw sloganom organizacji syjonistycznych, które nic lub niewiele czyniły dla realizacji programu. He-Chaluc koncentrował się na przygotowaniu zawodowym (hachszara) do pracy w Palestynie, a bezpośrednim celem była alija. Grupy He-Chaluc powstawały spontanicznie, bez centralnego kierownictwa; wybuch I wojny światowej spowodował ich rozpad.

W 1916 r. pod okupacją niemiecką zaczęły się odradzać, a w 1917 r. podjął działania tymczasowy komitet, który położył podstawy organizacyjne ruchu w Polsce. W listopadzie 1918 r. ruch liczył ok. 4 tys. uczestników. Początkowo stanowił część składową Organizacji Syjonistycznej, lecz stopniowo się usamodzielniał. Po 1923 r. formowały się zasady ideowe, a ruch ulegał zróżnicowaniu, jakkolwiek wspólny był cel: przygotowanie do pracy pionierskiej, przede wszystkim w rolnictwie (marzenie o odrodzeniu narodu żydowskiego przez pracę fizyczną). Prowadziło to organizację dystansującą się początkowo od zagadnienia ustroju przyszłego państwa żydowskiego ku pewnemu zbliżeniu z socjalizmem, m.in. przypisywano kibucom (wspólnotom pracy i życia) zasadniczą rolę w hachszarze.

Wyodrębnił się młodzieżowy He-Chaluc ha-Cair (hebr., Młody Pionier), następnie powstały ortodoksyjny He-Chaluc ha-Mizrachi oraz He-Chaluc ha-Merkazi (hebr., Centralny Pionier), później zwany He-Chaluc ha-Klal-Cijoni (hebr., Pionier Ogólnego Syjonizmu), akceptujący zasady demokratycznego socjalizmu. Na prawach autonomii do He-Chaluc wszedł Ha-Szomer ha-Cair (hebr., Młody Strażnik), utrzymały się zarazem różnice między ruchem w dawnych zaborach rosyjskim i austriackim.

Po 1929 r. ruch pionierski szybko się rozwijał (wpływały na to m.in kryzys gospodarczy i rosnące szybko bezrobocie w Polsce), by w 1935 r. objąć niemal 60 tys. osób, w tym 20 tys. uczestniczących w różnych formach hachszary (ok. 60% He-Chaluc ha-Klali). Powstał także, niezbyt liczny, He-Chaluc ha-Medinati, związany z Nową Organizacją Syjonistyczną. Brytyjskie ograniczenia imigracji do Palestyny powodowały jednak, że wielu chaluców nie zdołało przed 1939 r. wyjechać z Polski. Ruch pionierski w Polsce odrodził się na krótko po 1944 roku. 

Jerzy Tomaszewski

Bibliografia

• Oppenheim I., The Struggle of Jewish Youth for Productivization. The Zionist Youth Movement in Poland, Boulder 1989.

Tekst powstał na podstawie książki „Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon”, red. J. Tomaszewski, A. Żbikowski, Warszawa 2001.