Międzynarodowy Katolicko-Żydowski Komitet Łączności – jedyna oficjalna organizacja skupiająca przedstawicieli Stolicy Apostolskiej i najważniejszych organizacji żydowskich, otwartych na dialog międzyreligijny, utworzona w 1970 r. w Rzymie. W pierwszych latach działalności stronę katolicką reprezentowali specjaliści z dziedziny dialogu chrześcijańsko-żydowskiego. 22.10.1970 r. papież Paweł VI utworzył Komisję ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem, od tego czasu przedstawicielami Kościoła są członkowie i doradcy watykańskiej Komisji. Stronę żydowską reprezentują członkowie Międzynarodowego Komitetu Żydowskiego ds. Konsultacji Międzyreligijnych, utworzonego w 1969 roku. Trzon tej organizacji w latach 70. XX w. tworzyli przedstawiciele Światowego Kongresu Żydów, Rady Synagog Amerykańskich i Amerykańskiego Komitetu Żydowskiego. Światowy Kongres Żydów posiada swoje przedstawicielstwa w ponad 80 krajach, cieszy się uznaniem wśród wielu Żydów. Rada Synagog Amerykańskich jednoczy ortodoksyjny, konserwatywny i reformowany judaizm w Stanach Zjednoczonych. Powstała w 1926 r. w celu prezentowania wspólnego żydowskiego stanowiska w dziedzinie kontaktów międzyreligijnych. Przeciwstawiając się wszelkiej działalności misyjnej, rozwija i popiera inicjatywy, które mają na celu religijne porozumienie pomiędzy wyznawcami judaizmu i chrześcijaństwa. Amerykański Komitet Żydowski, starający się zapewnić bezpieczeństwo Żydom w Stanach Zjednoczonych i innych krajach, posiada obecnie ok. 30 oddziałów i skupia ponad 100 tys. członków. Na stałe z Komitetem Łączności współpracuje także Liga przeciw Zniesławianiu Żydów B’nai B’rith oraz Żydowska Rada ds. Konsultacji Międzyreligijnych w Izraelu. Międzynarodowy Komitet Żydowski prowadzi także oficjalny dialog z Światową Radą Kościołów i Światową Federacją Luterańską. Międzynarodowy Komitet Żydowski ds. Konsultacji Międzyreligijnych utworzyli Gerhart Riegner (zm. 2001), który przez wiele lat zajmował kluczowe stanowiska w Światowym Kongresie Żydów, oraz Henry Siegman, ortodoksyjny rabin z Rady Synagog Amerykańskich. Obaj zwrócili się oficjalnie do Stolicy Apostolskiej z propozycją powołania Komitetu. Oferta żydowska nie spotkałaby się jednak z aprobatą Stolicy Apostolskiej, gdyby nie nastąpiło wcześniejsze otwarcie Kościoła rzymskokatolickiego na dialog z religiami niechrześcijańskimi, czego wyrazem było uchwalenie 28.10.1965 r. przez sobór watykański II deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate. Międzynarodowy Komitet Żydowski ds. Konsultacji Międzyreligijnych nie jest reprezentatywny dla wszystkich Żydów, poglądy jego członków odzwierciedlają jednak opinie organizacji, które reprezentują, i niemal wszystkich środowisk żydowskich gotowych do prowadzenia dialogu z chrześcijanami.

Zasady, na których opiera swoją działalność Komitet, zawarte zostały w dokumencie Memorandum of Understanding, który uchwalono w Rzymie 22.12.1970 roku. Podkreślając, że we wspólnych relacjach powinna zostać zachowana w stopniu najwyższym tożsamość partnerów dialogu, w dokumencie zaznaczono, że wzajemne stosunki muszą być oparte na religijnych fundamentach, jednak swoim zasięgiem mają obejmować wszystkie dziedziny ludzkiej egzystencji. Tak przyjęta formuła nie wykluczała także kwestii politycznych, dotyczących państwa żydowskiego, i zagadnień społecznych, które żywo poruszały Żydów i katolików. W Memorandum of Understanding szczególną uwagę zwrócono na zagadnienia dotyczące wspólnych przedsięwzięć, mających na celu przezwyciężanie antysemityzmu, gdyż antysemityzm chrześcijan, wyrażający się w uprzedzeniach i wrogich postawach, przez całe wieki nie pozwalał na rzeczowy dialog. Wśród postulatów porozumienia z 1970 r. znajdują się także bardzo ogólnie sformułowane propozycje nawiązania szerszej współpracy, m.in. w następujących dziedzinach: sprawiedliwości i pokoju, wolności i godności człowieka, walki z ubóstwem, rasizmem oraz wszystkimi formami dyskryminacji. Zwrócono także uwagę na potrzebę ochrony praw człowieka, szczególnie do religijnych wolności. Zasygnalizowano również konieczność studiów nad islamem. Współpraca ma prowadzić do uczciwej prezentacji judaizmu i chrześcijaństwa za pomocą wszystkich środków wychowawczych. Kolejnym krokiem miały być badania nad wspólnym dziedzictwem Żydów i chrześcijan. Dla podkreślenia absolutnej równości partnerów dialogu, obradom mieli przewodniczyć na przemian przedstawiciele jednej i drugiej delegacji. Zdecydowano, że spotkania będą odbywać się raz do roku. Konferencje miały być poświęcone ustalonemu wcześniej zagadnieniu głównemu oraz wymianie informacji na temat bieżących problemów.

W pierwszych latach działalności Komitetu znacznie więcej czasu przeznaczano na wymianę informacji. Kolejne spotkania dotyczyły następujących zagadnień: 1) Paryż, 14–16.12. 1971 r. –  sprawy organizacyjne: kompetencje katolickich i żydowskich członków Komitetu; 2) Marsylia, 18–20.12.1972 r. – bieżące problemy wynikające z antysemityzmu, terroryzmu, prozelityzmu, religijnych trudności w Państwie Izrael; żydowskie rozumienie chrześcijaństwa; sytuacja katolików i Żydów w ZSRR; 3) Antwerpia, 4–6.12.1973 – religijna wspólnota, lud i naród w żydowskiej i chrześcijańskiej tradycji; 4) Rzym, 7–10.01.1975 r. – dyskusja na temat zadań Komisji Stolicy Apostolskiej ds. Stosunków Religijnych z Judaizmem oraz refleksja nad pierwszym dokumentem tejże komisji Wskazówki i sugestie w sprawie wprowadzenia w życie deklaracji soborowej „Nostra aetate” nr 4; rozumienie praw ludzkich w żydowskiej tradycji; 5) Jerozolima, 1–3.03.1976 r. – ocena i rozwój stosunków katolicko-żydowskich od publikacji Nostra aetate do Wskazówek i sugestii; 6) Wenecja, 28–30.03.1977 r. – katolickie pojęcie misji; 7) Toledo i Madryt, 5–7.04.1978 r. – obraz Żydów i judaizmu we współczesnym nauczaniu katolickim oraz chrześcijaństwa w żydowskich publikacjach z perspektywy minionych wieków, a także na podstawie współczesnej literatury judaistycznej; 8) Ratyzbona, 22–25.10.1979 r. – rozumienie wolności religijnej przez judaizm i chrześcijaństwo; wychowanie do dialogu w społeczeństwie pluralistycznym; 9) Londyn, 31.03–2.04.1981 r. – sekularyzacja jako wyzwanie dla judaizmu i chrześcijaństwa; 10) Mediolan, 6–9.10.1983 r. – znaczenie i świętość ludzkiego życia wobec współczesnych aktów przemocy; 11) Amsterdam, 27–29.03.1984 r. nowe pokolenia wobec wiary i religijnej tradycji; 12) Rzym, 28–30.10.1985 r. – podsumowanie 20 lat stosunków Kościoła katolickiego z Żydami oraz refleksja nad nowym dokumentem Stolicy Apostolskiej Żydzi i judaizm w głoszeniu Słowa Bożego i katechezie Kościoła katolickiego (Wskazówki do właściwego przedstawiania tych zagadnień) z 24.06.1985 r.; 13) Praga, 3–6.09.1990 r. – historyczny i religijny wymiar antysemityzmu oraz jego związki z Szoa; 14) Baltimore, 4–7.05.1992 r. – Szoa, antysemityzm, współpraca (zwłaszcza w dziedzinie wychowania); 15) Jerozolima, 23–26.05.1993 r. – rodzina: tradycyjne postrzeganie i współczesność; ekologia; 16) Rzym, 23–26.03.1998 r. – wychowanie, co i jak nauczać o innych; dyskusja na temat ochrony środowiska oraz nad dokumentem watykańskiej Komisji Pamiętamy – refleksja nad Szoa z 16.06.1998 r.; 17) Nowy Jork, 1–4.05.2001 r. – żal za grzechy i pojednanie w judaizmie i chrześcijaństwie.

W ciągu ponad 20 lat działalności Komitetu udało się opracować wiele dokumentów. Można je podzielić na dwie grupy: 1) wspólnie zredagowane, ogólne komunikaty, informujące o przebiegu spotkań, poruszanych tematach, czasami zawierają wypowiedzi delegatów; 2) deklaracje: Wspólna deklaracja na temat rodziny (Jerozolima 1993), Wspólna deklaracja na temat środowiska naturalnego (Rzym 1998), Zalecenia dotyczące edukacji w katolickich i żydowskich seminariach i uczelniach teologicznych (Nowy Jork 2001) oraz Deklaracja na temat ochrony wolności religijnej i dostępu do miejsc świętych. We Wspólnej deklaracji na temat rodziny znalazły się tezy o charakterze uniwersalnym, głoszące, że ze względu na swoją istotę niezaprzeczalnym dobrem jest trwałość małżeństwa oraz rodziny, oraz stwierdzenia natury religijnej, że zarówno dla Żydów, jak i dla chrześcijan rodzina jest świętą wspólnotą miłości i solidarności, opartą na Bożym przymierzu. W tekście przypomniano, iż podstawowym prawem rodziny jest wychowanie potomstwa, zawarto również wezwania skierowane do władz państwowych i międzynarodowych, gdyż są one zobowiązane do ochrony rodziny środkami politycznymi, społecznymi, ekonomicznymi i prawnymi. Żydowscy i katoliccy sygnatariusze dokumentu nie ukrywali, że różnią się w sposób zasadniczy w spojrzeniu na rodzinę, różnice te jednak nie są przeszkodą w odnalezieniu podzielanych przez wyznawców judaizmu i chrześcijan trwałych i solidnych wartości.

Wspólna deklaracja na temat środowiska naturalnego niemal w całości oparta jest na wspólnych elementach wiary i fragmentach z pierwszych pięciu ksiąg Pisma Świętego. Autorzy nie ukrywali rozbieżności w spojrzeniu na Biblię, to, co wspólne, było jednak dla nich ważniejsze. Mówiąc inaczej, Żydzi i chrześcijanie mogą razem zaakceptować i uznać podstawowe wartości w dziedzinie ekologii. W dokumencie czytamy m.in., że całe stworzenie jest dobre i tworzy harmonijną całość, mimo że naruszył je akt nieposłuszeństwa (w tekście nie mówi się wprost o grzechu pierworodnym, lecz używa terminu „akt nieposłuszeństwa”, gdyż Żydzi i chrześcijanie różnią się zasadniczo w spojrzeniu na konsekwencje tego, co wydarzyło się w ogrodzie Eden). Całość jest wyraźnie ukierunkowana na człowieka. W deklaracji stwierdzono, że ktokolwiek wyrządza szkodę środowisku naturalnemu, wywiera głęboki wpływ na życie pojedynczych osób oraz wspólnot. Podkreślono konieczność szacunku dla Bożego stworzenia, którego ludzie są jedynie częścią. Sygnatariusze dokumentu wyrazili pragnienie, aby ten szacunek stał się sposobem na życie, ponieważ wszyscy zależą od ziemi, źródła naszego utrzymania. Człowiek nie jest jej właścicielem, lecz jedynie zarządcą działającym w imieniu Boga. Powołując się na starotestamentalne lata jubileuszowe, w deklaracji postulowano, aby w sposób nadmierny nie eksploatowano ziemi, która powinna także leżeć odłogiem i w przyszłości przynosić większe owoce. Ostrzegano przed modyfikacją gatunków za pomocą inżynierii genetycznej, stwierdzając, że musi być ona podejmowana z największą ostrożnością.

Pierwsza z uchwalonych w Nowym Jorku deklaracji Zalecenia dotyczące edukacji w katolickich i żydowskich seminariach i uczelniach teologicznych postuluje, aby wykłady prowadzone w katolickich seminariach i na uniwersytetach, które zajmują się biblijnymi, historycznymi i religijnymi aspektami stosunków żydowsko-chrześcijańskich, stanowiły integralną część programu, nie były zaś tylko przedmiotami fakultatywnymi. Wszyscy, którzy opuszczają te uczelnie, powinni uczestniczyć w wykładach, które dotyczą nowego, pozytywnego spojrzenia Kościoła katolickiego na Żydów i judaizm. W wykładach należy także uwzględniać najnowsze osiągnięcia w zakresie biblistyki, początków chrześcijaństwa, liturgii i judaizmu rabinicznego, ponieważ – jak stwierdzono w dokumencie –  panuje ignorancja w dziedzinie historii i tradycji judaizmu. Polecono, aby w ramach wykładów na uczelniach żydowskich znalazły się tematy dotyczące chrześcijaństwa, jego doktryny oraz nowego, pozytywnego spojrzenia Kościoła katolickiego na Żydów i judaizm.

Sygnatariusze Deklaracji na temat ochrony wolności religijnej i dostępu do miejsc świętych stwierdzili, że poszanowanie wolności religijnej i sumienia, a także prawa do sprawowania kultu, swobodnego praktykowania i wyrażania w sposób publiczny swojej wiary, tworzenia stowarzyszeń oświatowych, charytatywnych i społecznych wypływa z godności wszystkich ludzi, którzy zostali stworzeni na obraz i podobieństwo Boże (Rdz 1,26). W dokumencie wyrażono troskę o każde uświęcone miejsce i potępiono wszystkie zamachy na wolność religijną, szczególnie te, które są dokonywane przez Żydów i chrześcijan. Za czynami tymi kryją się nie tylko pojedyncze osoby, lecz także coraz częściej całe grupy społeczne, ludzie sprawujący władzę, a nawet rządy niektórych krajów. Członkowie Komitetu wezwali przywódców wszystkich religii do przeciwstawienia się gwałtom zadawanym wyznawcom innych religii, zwłaszcza tym, którzy są w mniejszości, a także do tworzenia klimatu szacunku przez wypracowanie programów dotyczących międzyreligijnej edukacji, dialogu i wymiany doświadczeń. Przyznali wspólnie, że na modlitwie oczekują czasów, kiedy wszyscy ludzie będą cieszyć się prawem do prowadzenia wolnego, religijnego życia, a miejsca święte będą zawsze bezpieczne.

W pracach Komitetu dochodziło do gwałtownych sporów, czego wyrazem jest nieregularność spotkań, zwłaszcza po 1985 roku. Jednym z powodów był brak akceptacji wyników prac przez instytucje, które delegowały członków Komitetu. Za szczególnie cenne w działalności Komitetu trzeba uznać przełamanie barier i rozpoczęcie rozmów o palących problemach. Z perspektywy czasu można stwierdzić, że Żydzi mają do dzisiaj ogromne trudności w dialogu na tematy ściśle religijne, gotowi są natomiast rozmawiać z chrześcijanami na tematy społeczne. Opracowane przez Komitet dokumenty na temat rodziny, środowiska naturalnego, ochrony wolności religijnej i dostępu do miejsc świętych podchodzą do zagadnienia z perspektywy religijnej. Jednym z problemów, przed którymi stoją instytucje tworzące Komitet, jest recepcja i upowszechnienie wydanych dokumentów. Rangę Komitetu, który trzykrotnie obradował w Rzymie, usiłowali podnieść papieże Paweł VI i Jan Paweł II. Ten ostatni 28.10.1985 r. przypomniał członkom Komitetu, że Żydów i Kościół łączy szczególna, święta więź, ustanowiona przez samego Boga.

Bibliografia

Deklaracja na temat ochrony wolności religijnej i dostępu do miejsc świętych, „Studia i Dokumenty Ekumeniczne” 2000, nr 1.

Die Kirchen und das Judentum. Documente von 1945–1985, red. R. Rendtorff, H.H. Henrix, München 1988

Fifteen Years of Catholic-Jewish Dialogue 1970–1985, Rome 1988.

Ignatowski G., Kościoły wobec przejawów antysemityzmu, Łódź 1999.

Ignatowski G., Międzynarodowy Katolicko-Żydowski Komitet Łączności – historia, porażki i sukcesy, „Studia i Dokumenty Ekumeniczne” 2000, nr 1.

Karski K., Ruch ekumeniczny wobec Żydów, „Jednota” 1987, nr 9–10.

Zalecenia dotyczące edukacji w katolickich i żydowskich seminariach i uczelniach teologicznych, „Studia i Dokumenty Ekumeniczne” 2000, nr 1.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.