Grabowska Jadwiga Teresa – (15.09.1898, Warszawa – 25.11.1988, Warszawa) – projektantka mody, kierowniczka artystyczna w przedsiębiorstwie Moda Polska.

„Zaczęło się to wszystko w styczniu 1945 roku, kiedy po powrocie do zrujnowanej Warszawy spotkałam przypadkowo na ulicy Zielenieckiej moją przedwojenną znajomą. Znałam ją w tamtych latach jako jedną z najlepiej ubranych i eleganckich kobiet. Teraz była odziana w jakiś zbyt obszerny, wyszarzały płaszczyk, a na szyi zamiast szalika miała zawiązaną żółtą irchową ściereczkę. Tak wyglądały mieszkanki Warszawy wracające z tułaczki. Wtedy to chyba zrodził mi się pomysł, żeby zająć się właśnie kobiecym ubiorem, żeby pomóc w miarę możliwości warszawiankom w odzyskiwaniu ich dawnego wyglądu, szyku i elegancji”[1.1].

Jadwiga Grabowska urodziła się w rodzinie Stanisława Seidenbeutla i Pauliny z domu Eber. Ojciec Jadwigi był przedsiębiorcą budowlanym. Prowadził w Warszawie biuro techniczno-budowlane przy ul. Marszałkowskiej 63, wznoszące kamienice dochodowe. Współpracował m.in. z architektem Edwardem Eberem, bratem Pauliny. Do rodziny należało kilka kamienic w Warszawie, przy m.in. Marszałkowskiej 63, Marszałkowskiej 44a, Żurawiej 24a[1.2]. Sami Seidenbeutlowie mieszkali w kamienicy przy Marszałkowskiej 63, zwanej domem „Pod Syrenami”[1.3].

Jadwiga miała dwójkę rodzeństwa, brata Edwarda i siostrę Stefanię. Wraz z siostrą uczęszczała do zakładu naukowego Zofii Sierpińskiej, który mieścił się w gmachu kamienicy Seidenbeutlów przy Marszałkowskiej 63. Jadwiga ukończyła pensję w 1918 r., po czym rozpoczęła naukę w dwuletniej Szkole Dziennikarskiej Wincentego Kosiakiewicza[1.4].

Brat Jadwigi, Edward Sułkowski był architektem z dyplomem Politechniki Warszawskiej. Projektował budynki użyteczności publicznej, domy, wnętrza sklepów i hoteli[1.5]. Siostra, Stefania Przeworska-Holt, absolwentka Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, wyemigrowała ok. 1938 r. do Anglii, a następnie do Stanów Zjednoczonych. Projektowała kostiumy dla teatrów londyńskich, była założycielką i kustoszką Działu Kostiumu i Tkanin w Los Angeles County Museum of Art oraz wykładowczynią na Uniwersytecie Południowej Kalifornii[1.6].

W 1930 r.  Jadwiga wyszła za mąż za Tadeusza Grabowskiego, piłkarza Polonii Warszawa i dziennikarza sportowego. Nie mieli dzieci. W 1939 r. została redaktorką w czasopiśmie „Kobieta w Świecie i w Domu”, gdzie publikowała teksty o kulinariach i modzie[1.7].

Nie jest znane miejsce jej pobytu w okresie okupacji niemieckiej. W dokumentach personalnych Grabowska przyznaje, że była prześladowana ze względu na pochodzenie. Pod przymusem rozwiodła się, a następnie ukrywała się poza Warszawą[1.8]. Jej rodzice zmienili nazwisko na Starzyński[1.9], ukrywali się (być może w Milanówku). Tadeusz Grabowski przez całą okupację prowadził zakład rymarski na warszawskiej Pradze.

Powróciła do Warszawy w styczniu 1945 roku[1.10]. Przy Marszałkowskiej 44a, w jednej z należących do rodziny kamienic, założyła sklep Phoenix, w którym handlowała galanterią, konfekcją i materiałami tekstylnymi[1.11]. Jej sklep należał do tzw. „parterowej Marszałkowskiej” – skupiska punktów handlowych, mieszczących się na ocalałych pierwszych kondygnacjach zniszczonych podczas wojny kamienic.

Z czasem Grabowska zatrudniła krawcowe, a Phoenix zaczął świadczyć również usługi krawieckie. Niektóre osoby, które współpracowały z nią w tym okresie, pojawiły się też później w Modzie Polskiej, np. Tula Popławska – modelka, następnie kierowniczka artystyczna jednego z salonów. W 1947 r. Jadwiga Grabowska udała się do Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie obejrzała pierwsze po wojnie kolekcje wielkich domów mody oraz odnowiła kontakty sprzed 1939 roku[1.12].

17 stycznia 1949 r. rozpoczęła likwidację spółki Phoenix. Wraz z personelem przeszła do firmy Krystyna Różycka i Spółka, współpracującej z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. Grabowska została współwłaścicielką zakładu i jego kierowniczką. W 1950 r.  zakład został wcielony do Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego. Grabowska otrzymała funkcję kierowniczki artystycznej w punkcie usługowym CPLiA przy Ordynackiej 15. W 1952 r. została przeniesiona do punktu CPLiA w Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. W 1953 r. otrzymała posadę kierowniczki nadzoru artystycznego Zakładów Konfekcyjnych CPLiA[1.1.12].

W 1953 r. Grabowska weszła w skład Komisji Organizacyjnej do spraw Pokazu Mody na Targach Lipskich[1.13]. W 1954 r. komisję przekształcono w Biuro Pokazu Mody w Lipsku. Grabowska pełniła w nim funkcję kierowniczki artystyczno-technicznej[1.14]. Instytucja ta tworzyła kolekcje odzieży reprezentujące Polskę na odbywającym się dwa razy w roku Międzynarodowym Pokazie Mody w Lipsku.

W kolejnych latach Biuro zmieniało nazwę, jednak część personelu pozostawała bez zmian. Jadwiga Grabowska pełniła funkcję kierowniczki artystycznej kolejno w: Biurze Mody Krawiecko-Kuśnierskiej (1954), Biurze Mody Ewa (1957) oraz Modzie Polskiej (1958). Przez cały czas tworzyła kolekcje, które reprezentowały Polskę na zagranicznych pokazach mody, stanowiąc wizytówkę polskiego wzornictwa odzieżowego. W kolekcjach tworzonych pod kierownictwem Grabowskiej było można zaobserwować trzy charakterystyczne cechy: wykorzystanie motywów ludowych, wzorowanie się na kroju paryskim, poszukiwanie rozwiązań praktycznych (np. ubrania wielofunkcyjne)[1.15].

Biuro Mody Ewa prowadziło sklep przy ul. Ordynackiej 10 w Warszawie. Sprzedawano tam pojedyncze egzemplarze odzieży lub bardzo krótkie kolekcje. Szyto także na miarę oraz organizowano pokazy dla prasy i klientek. Punkt przy Ordynackiej stał się później pierwszym sklepem przedsiębiorstwa Moda Polska. Z inicjatywy Jadwigi Grabowskiej Biuro Mody Ewa wydawało biuletyn „Ewa” (redakcja także mieściła się przy Ordynackiej 10). Kolorowy magazyn wzorowany był m.in. na „Vogue”. Publikowano w nim zdjęcia odzieży Biura Mody, ilustracje Katarzyny Aniśkowicz (młoda projektantka współpracująca z Grabowską) oraz teksty o modzie. W tym samym czasie Grabowska publikowała felietony pt. „Pygmalion do Galatei” w „Sztandarze Młodych”, w których uczyła „jak chodzić, stać, siedzieć, czesać się, ubrać – żeby wszystko pasowało do siebie i do urody”[1.16].

We wrześniu 1958 r. Biuro Mody Ewa połączyło się z przedsiębiorstwem Gallux-Hurt tworząc Modę Polską[1.17]. Grabowska objęła funkcję kierowniczki artystycznej. Z czasem skompletowała zespół młodych projektantów. Do zatrudnionej już tam Katarzyny Aniśkowicz dołączyli: Irena Biegańska, Jerzy Antkowiak, Kalina Paroll, Magda Ignar, Krystyna Dziak, Małgorzata Zembrzuska[1.18]. Projektanci pracowali w Ośrodku Informacyjno-Wzorniczym Mody Polskiej (później: Wzorcownia W). 

Moda Polska, tak jak poprzedzające ją instytucje, prezentowała polskie wzornictwo odzieżowe na świecie. Kolekcje były pokazywane na wybiegach w Lipsku, Londynie, Trogirze, Wiedniu, Brisbane. Przedsiębiorstwo utrzymywało rozległe kontakty międzynarodowe (prasa czasami stosowała wobec Mody Polskiej określenie „ministerstwo mody”). Władze traktowały Modę Polską jako wizytówkę polskiego wzornictwa. Pełniła też funkcję dydaktyczną, prezentując swoje modele na pokazach krajowych, zarówno dla ogólnej publiczności, jak i fachowców z branży odzieżowej.

Jadwiga Grabowska dwa razy w roku wyjeżdżała służbowo do Paryża. Miała wstęp na pokazy najbardziej prestiżowych marek, m.in. Dior, Chanel, Balenciaga. Utrzymywała dobre relacje z Jacquesem Heimem, projektantem i prezesem Chambre Syndicale de la Haute Couture.  Otwarte drzwi domów mody nie były następstwem jedynie znajomości, jakie miała w branży mody i wśród dziennikarzy, ale także z pokaźnego budżetu Mody Polskiej. Przedsiębiorstwo było bowiem kupcem kontraktującym tzw. patrony, czyli wzory odzieży, a także kosmetyki i dodatki, które później sprzedawano w salonach firmowych.

Grabowska przywoziła z Paryża informacje o najnowszych trendach, aby w oparciu o nie opracowywać kolekcje. Najnowszą linię paryską omawiała na konferencjach prasowych, w wywiadach radiowych i telewizyjnych. W Modzie Polskiej powstawały kolekcje handlowe (przeznaczone do sklepów), kolekcje wiodące (prezentujące najnowsze trendy, przeznaczone do pokazów mody i sesji zdjęciowych) oraz kolekcje specjalne (np. odzież reprezentacyjna dla polskich olimpijczyków)[1.19].

28 lutego 1967 r. Jadwiga Grabowska została przeniesiona na emeryturę, choć nie zgadzała się z tą decyzją[1.20]. Po odejściu z Mody Polskiej współpracowała z różnymi przedsiębiorstwami; zaprojektowała m.in. kilka kolekcji odzieży i futer dla Przedsiębiorstwa Krawiecko-Kuśnierskiego Stołecznego Przemysłu Terenowego „Ambasador”, kolekcję sukien z jedwabiu milanowskiego dla Zakładu Przemysłu Odzieżowego CORA (jedwabna kolekcja „Kwiaty Polskie” była setną kolekcją w dorobku Grabowskiej)[1.21]. W latach siedemdziesiątych sprawowała nadzór artystyczny w Zakładzie Wzornictwa Mody „Modny Strój” (ZSS Społem)[1.22]. Tam również zaprojektowała kilkanaście kolekcji.

Jadwiga Grabowska była wspominana przez swoich współpracowników jako obyta w świecie dama, ale też jako wymagająca szefowa, pewna siebie, uparta, jasno wyrażająca swoje zdanie. W dzieciństwie, ze względu na temperament nadano jej przydomek „Chrzanik”[1.23]. W czasach Mody Polskiej podwładni zwali ją „Grabolką”. Prasa prześcigała się w wymyślaniu barwnych określeń: „Napoleon w spódnicy”, „Dior w spódnicy”, „minister mody”, „wódz polskiej mody”, „polska Chanel”. Miała też rozpoznawalny wizerunek: ubierała się w stylu Chanel, najczęściej w garsonki. Nosiła turbany i perły.

Praca zawodowa stanowiła ważną część życia Grabowskiej; pracowała dużo i przez długie lata. W wywiadach często opowiadała o pracy i swojej misji związanej z modą. W wywiadzie udzielonym z okazji osiemdziesiątych urodzin oraz trzydziestolecia w zawodzie, zapytana co robi, że ma niespożyte siły, odpowiedziała: „Pracuję! Oto recepta na dobry wygląd! A pracując mieć satysfakcję z pracy – to druga recepta. Czy ja osiągnęłam zawodową satysfakcję? Tak, cieszę się niezmiernie, że trochę przyczyniłam się do tego, że dziś kobiety polskie są ubrane modnie”[1.24].

Za propagowanie polskiej mody za granicą Jadwiga Grabowska została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi[1.25].

Zmarła 25 listopada 1988 r. w Warszawie. Pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim[1.26].

Ewa Rzechorzek

Bibliografia

• Antkowiak J., Sekrety modnych pań, spisała B. Żmijewska, Warszawa 1993.
• Boćkowska A., To nie są moje wielbłądy. O modzie w PRL, Wołowiec 2015.
• Grabowska J., Magazyn mody – czwarta ruina na prawo…, „Opinia” 1969, nr 11, ss. 44-45.
• Kuczyńska T., Polscy projektanci mody, „Ty i Ja” 1968, nr 8, s. 31.
• Rzechorzek E., Moda Polska Warszawa, Warszawa 2018.
• Szostak V., Jadwiga Grabowska. Warszawska Grabolka podbija świat mody, „Wysokie Obcasy” 2012, nr 32, ss. 6-13.
• Warszawie i modzie, „Stolica” 1979, nr 5, s. 14.

Biogram powstał w ramach projektu „Polskie Żydówki dla Niepodległej”, realizowanego z grantu Fundacji Totalizatora Sportowego.