Cohn Ludwik Roman

Cohn Ludwik Roman (23.06.1902, Warszawa – 14.12.1981, Warszawa) – adwokat w Warszawie, ps. „Konarski”, „Klonowicz”, ppor. rez. WP, uczestnik wojen w 1920 r. i we wrześniu 1939 r., więzień komunistycznego aparatu represji, działacz opozycji w PRL, członek-założyciel Komitetu Obrony Robotników (KOR).

Urodził się 23 czerwca 1902 r. w Warszawie jako syn Filipa, notariusza, i Zofii z d. Starkman. Miał brata Juliusza (1899–1975), adwokata i kompozytora. Uczył się w Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców m.st. Warszawy, gdzie w czerwcu 1920 r. zdał egzamin maturalny. W gimnazjum należał do drużyny skautowej im. Berka Joselewicza. W pierwszej połowie lipca 1920 r. zgłosił się ochotniczo do WP. Jako żołnierz 8. Pułku Artylerii Polowej uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej.

Po demobilizacji, 5 listopada 1920 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Ukończył je w październiku 1924 r., po czym od kwietnia 1925 r. studiował historię na UW (do maja 1927 r.). Od 1925 r. pracował w Związku Obrony Kresów Zachodnich, od 1927 do 1929 r. – jako kontraktowy radca prawny w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Następnie odbył służbę wojskową. 1.09.1931 r.został mianowany podporucznikiem rez. z przydziałem do 85. pp. (pułku piechoty), a później 36. pp.

Od 1931 r. prowadził praktykę adwokacką w Warszawie (we wspólnej kancelarii adwokackiej ze Stanisławem Benklem, jednym z obrońców w procesie brzeskim) przy ul. Żurawiej 23. Bronił w sprawach politycznych, m.in. w 1938 r. sprzyjającego komunistom działacza PPS Bolesława Drobnera.

Od czasów gimnazjalnych aktywny politycznie, w 1917 r. wstąpił do Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej, w następnym roku przekształconego w Związek Polskiej Młodzieży Socjalistycznej (w latach 1919–1921 był wiceprzewodniczącym KC). Od 1921 r. należał do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, gdzie w latach 1925–1927 był sekretarzem Komitetu Wykonawczego. Od 1919 r. był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), jednak poważniejszą rolę w tym ugrupowaniu politycznym zaczął odgrywać w latach 30. Od 1931 r. zasiadał w Centralnym Sądzie Partyjnym, od 1933 do 1936 r. był wiceprzewodniczącym Centralnego Wydziału Młodzieży PPS.

W l. 1934–1937 był członkiem Rady Naczelnej PPS. Od 1923 do 1936 r. działał w Towarzystwie Uniwersytetów Robotniczych (które od 1925 r. reprezentował w Socjalistycznej Międzynarodówce Młodzieży, był też od 1929 r. członkiem jej Biura – Zarządu). W l. 1923–1926 pełnił funkcję sekretarza Centralnego Wydziału Młodzieży TUR (Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego), następnie do 1932 r. sekretarza KC OMTUR (Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego), a później do 1936 r. przewodniczącego KC OMTUR. Po rozwiązaniu stowarzyszenia przez władze PPS za skłonności do współpracy z komunistami Cohn zrezygnował z funkcji wiceprzewodniczącego Centralnego Wydziału Młodzieży PPS.

W czasie wojny z Niemcami we wrześniu 1939 r., mimo że nie został zmobilizowany (był uznawany przez władze za radykalnego działacza lewicowego), zgłosił się ochotniczo do 36. pp Legii Akademickiej. Uczestniczył w obronie Warszawy, na odcinku Targówek. Po kapitulacji był więziony w oflagach Coldlitz, Prenzlau, Hammerstein, a od września 1940 r. – w Oficerskim Obozie Jeńców Wojennych II C w Woldenbergu.

Oswobodzony z obozu w lutym 1945 r., wrócił do Warszawy. Wkrótce podjął praktykę adwokacką. Był radcą prawnym w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym, a ponadto angażował się w działalność samorządu adwokackiego w Izbie Adwokackiej w Warszawie.

Związał się z grupą działaczy dawnej PPS WRN Kazimierza Pużaka i Zygmunta Zaremby, opozycyjnej wobec komunistów. Od października 1945 r. współpracował z Zygmuntem Żuławskim w pracach nad tworzeniem Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD). Po uniemożliwieniu legalizacji PPSD przez komunistów, wiosną 1946 r. odmówił przystąpienia do PPS (mimo dokooptowania go do Rady Naczelnej tego ugrupowania). Wspierał startującego z listy PSL Żuławskiego w kampanii wyborczej do Sejmu Ustawodawczego.

Po sfałszowanych przez komunistów wyborach do Sejmu zaprzestał działalności politycznej, lecz mimo to 27 maja 1947 r. został aresztowany. Poddawany wielokrotnym przesłuchaniom m.in. przez osławionego płk. Józefa Różańskiego, był znieważany i bity. W listopadzie 1948 r. w procesie działaczy PPS WRN został skazany przez WSR w Warszawie na 5 lat więzienia. Karę tę darowano mu krótko po procesie na mocy amnestii z lutego 1947 roku. W następstwie skazania został skreślony z listy adwokackiej. Pracował później dorywczo w kancelarii adwokackiej Maurycego Karniola, dawnego legionisty i działacza PPS, a w l. 1951–1955 jako inspektor, a następnie radca prawny w Zakładach Elementów Budowlanych „Celolix” i w spółdzielniach pracy.

Wpisany ponownie na listę adwokacką Izby Adwokackiej w Warszawie w 1956 r. (po interwencji Ministerstwa Sprawiedliwości), do 1964 r. wykonywał zawód adwokata w Zakładzie Adwokackim nr 11. Pracował jako radca prawny, m.in. w wydawnictwach „Czytelnik” i „Nasza Księgarnia”. W latach 1959–1964 był członkiem Rady Adwokackiej w Warszawie. W listopadzie 1975 r. przeszedł na emeryturę, pracując jeszcze jako radca prawny Towarzystwa Kultury Moralnej, Towarzystwa Wydawców Książek i Towarzystwa Wszechnicy Polskiej. Należał do Klubu Krzywego Koła.

W latach 60. XX w. zaangażował się w działalność opozycyjną. Uczestniczył w nieformalnych spotkaniach dawnych działaczy PPS WRN, które odbywały się m.in. w mieszkaniu Tadeusza Szturm de Sztrema, a także uroczystościach upamiętniających Kazimierza Pużaka (odbywanych w rocznicę jego śmierci w komunistycznym więzieniu). Na początku lat siedemdziesiątych, wraz z Anielą Steinsbergową i Janem Olszewskim, bronił wybitnego obrońcę w procesach politycznych Stanisława Szczukę w postępowaniu dyscyplinarnym, które wszczęto przeciw niemu w odwecie za znakomitą obronę członków antykomunistycznej organizacji Ruch. W grudniu 1975 r. Cohn podpisał List 59, a w styczniu 1976 r. – List 14.

23 września 1976 został członkiem-założycielem KOR (następnie KSS „KOR”), wcześniej zaś uczestniczył w pracach nad jego organizacją. Był członkiem redakcji „Komunikatu” KOR, redagował dokumenty KOR, publikował w pismach KOR „Robotnik” i „Głos” (artykuł o Kazimierzu Pużaku), zamieścił też esej biograficzny o Zygmuncie Żuławskim w drugoobiegowej „Krytyce” (1980, nr 6). Sygnował list do Willy’ego Brandta, w którym opisał napad bojówek komunistycznych na mieszkanie Jacka Kuronia. Mimo że znał Brandta osobiście sprzed wojny, nie otrzymał odpowiedzi.

W liście do Henryka Jabłońskiego, przewodniczącego Rady Państwa PRL (przed wojną działał w PPS), protestował przeciw napadom bojówek komunistycznych na osoby uczestniczące w wykładach Towarzystwa Kursów Naukowych. Wraz z grupą seniorów KSS „KOR” (m.in. Anielą Steinsbergową) kolportował 11.11.1978 r. przed katedrą św. Jana oświadczenie KOR wydane w sześćdziesiątą rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. 14 stycznia 1980 r. wraz ze Steinsbergową oraz Zbigniewem Romaszewskim i Edwardem Lipińskim utworzył Komisję Helsińską KSS „KOR” w Polsce i został współautorem dokumentu – tzw. pierwszego Raportu Madryckiego o naruszaniu przez władze PRL praw człowieka (przygotowanego na konferencję KBWE. Drugi powstał po wprowadzeniu stanu wojennego).

Był szykanowany przez SB za utrzymywanie kontaktów przyjacielskich z Adamem Ciołkoszem, wybitnym przywódcą PPS na uchodźstwie, a później za działalność opozycyjną w KOR. W l. 1971–1973 i później SB przeprowadziła liczne rewizje w mieszkaniu Cohna. Kolejne represje nastąpiły po jego zaangażowaniu w działalność KOR. Cohn był rozpracowywany przez Wydział II Departamentu III MSW. 28.10.1976 r. SB przeprowadziła z Cohnem tzw. rozmowę ostrzegawczą, podczas której usiłowała skłonić go do zaniechania działalności w KOR, co się nie powiodło. Jak pisał badacz dziejów KOR Jan Skórzyński, Cohn „przyjął twardą postawę, odrzucając urzędową interpretację i zarzuty pod adresem KOR. Swoje stanowisko podyktował do protokołu. «Ob. Cohn oświadczył, że działalność Komitetu nie ma charakteru stowarzyszenia, a charakteryzuje ją humanitarny cel doraźny, po spełnieniu którego Komitet się rozwiąże. Poza tym ob. Cohn – jako adwokat – czuje się zobowiązany do niesienia pomocy prawnej każdemu potrzebującemu» – zapisał urzędnik”.

W listopadzie 1976 r. do mieszkania Cohna wtargnęli rzekomi przedstawiciele robotników z Radomia, domagając się, by jako inteligent zaprzestał swojej działalności na rzecz robotników, która według nich nie była jego sprawą. 23 listopada 1976 r. został na krótko zatrzymany przez MO w czasie jednego z zebrań KOR, pięć miesięcy później SB rozbiła zaś zebranie KOR, które odbyło się w mieszkaniu Cohna. Nadal szykanowano go rewizjami i grzywnami, wysyłano obraźliwe listy, rozpowszechniano szkalujące go pogłoski. Poza działalnością opozycyjną udzielał się też w zakazanym przez komunistów wolnomularstwie. Od 26 marca 1972 r. do śmierci był członkiem loży „Kopernik”.

Zmarł w Warszawie 14 września 1981 r., po dłuższej chorobie, dzień po wprowadzeniu przez komunistów stanu wojennego w Polsce. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie. Rodziny nie założył.

Fragmenty wspomnień Cohna z lat 1948–1975 ukazały się w 1984 r. na łamach „Krytyki”. Wspomnienia z lat 1945–1948 znajdują się w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Cohn pośmiertnie został odznaczony przez Prezydenta RP L. Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W międzywojniu był odznaczony Medalem Pamiątkowym za wojnę 1918–1921, a we wrześniu 1939 r. – Krzyżem Walecznych za obronę Warszawy.

Marek Gałęzowski

Bibliografia

Alexandrowicz T., Wspomnienie o mecenasie Ludwiku Cohnie, „Krytyka” 1984, nr 17, ss. 103–107;
Archiwum Izby Adwokackiej w Warszawie, Akta osobowe; AJPN, 01222/2707;
Centralne Archiwum Wojskowe, Ludwik Cohn, KAP, I. 481. C. 4687;
Cohn L., Fragmenty wspomnień (z lat 1948–1975), „Krytyka” 1984, nr 17, ss. 108–130;
Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, red. A. Jastrzębski, Warszawa – Londyn 1994,
Friszke A., Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Kraków 2011;
Friszke A., Paczkowski A., Rozmowy o Komitecie Obrony Robotników, Kraków 2008;
Gałęzowski M., „It’s good to be on the right side”. Sylwetka adwokata Ludwika Cohna, „Palestra” 2017, nr 13;
Hass L., Wolnomularze polscy w kraju i na świecie. Słownik biograficzny, Warszawa 1999, s. 84;
Jabłoński T., Ludwik Roman Cohn, [w:] Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, t. 1, suplement do pierwszego wydania, Warszawa 1985, ss. 46–48;
Kisielewski S., Dzienniki, Warszawa 2001, ss. 619, 870, 919;
Komar M., Władysław Bartoszewski. Skąd pan jest? Wywiad rzeka, Warszawa 2006, s. 167;
Kruszewski R., Tycner W., Proces Kazimierza Pużaka, prezydenta Podziemnego Państwa Polskiego, Warszawa 1992;
Kryptonim „Gracze”. Służba bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” 1976–1981, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010;
Lipski J. J., Komitet Obrony Robotników – Komitet Samoobrony Społecznej, Warszawa 2006;
Lista adwokatów Izby Adwokackiej w Warszawie, Warszawa 1938, s. 9;
Minkiewicz W., Mokotów, Rawicz, Wronki, Warszawa 1990, s. 94;
Polska Partia Socjalistyczna. Dlaczego się nie udało, red. R. Spałek, Warszawa 2010;
Redzik A., Kotliński T., Historia Adwokatury, Warszawa 2012, ss. 306, 327, 328;
„Robotnik” 1948, nr 306–320 [sprawozdania z procesu działaczy PPS WRN];
Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Warszawa 1934, ss. 83, 569;
P., Ludwik Cohn, „Kultura” 1982, nr 3, ss. 144–145;
Skórzyński J., Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Warszawa 2012;
Sowiński P., Ludwik Cohn, [w:] Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t. 1, Warszawa 2000, ss. 62–63;
Steinsbergowa A., Widziane z ławy obrończej, Warszawa 2016;
Zuzowski R., Komitet Samoobrony Społecznej KOR, Wrocław 1996.