Miasto Malbork, noszące pierwotnie niemiecką nazwę „Marienburg”, powstało jako osada wokół potężnego zamku obronnego, zbudowanego na prawym brzegu rzeki Nogat w 1274 r. przez zakon krzyżacki. W 1286 r. otrzymał prawa miejskie. Populacja miasta składała się z osadników, którzy stopniowo napływali do Malborka w XIV wieku. Dzięki korzystnemu położeniu i dostępowi do dróg wodnych Wisły i Nogatu, Malbork stał się ośrodkiem handlowym, rzemieślniczym i rolniczym, a z czasem został także jednym z miast hanzeatyckich. Głównymi produktami miasta było zboże, drewno, konie, skóry i wino.

W XIV i XV w. Malbork był stolicą państwa zakonu krzyżackiego oraz siedzibą wielkiego mistrza. Budowany nieprzerwanie przez ponad 200 lat zamek stał się w końcu największą budowlą tego typu na świecie. W 1457 r., podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466), zamek został wykupiony przez Polaków z rąk najemników czeskich. Od 1466 r. Malbork należał do Rzeczypospolitej, jako stolica województwa w Prusach Królewskich w Królestwie Polskim.

W 1772 r., po pierwszym rozbiorze, Malbork został wcielony do Prus (od 1872 r. Niemiec). Na przełomie XIX i XX w. stał się beneficjentem ogólnoniemieckiego boomu inwestycyjnego i gospodarczego. Już w 1852 r. uzyskał połączenie kolejowe, które następnie rozwinęło się w węzeł kolejowy z połączeniami do Berlina i Gdańska (przez Tczew) oraz Królewca, a także Mławy (1876), Grudziądza i Torunia (1883) oraz Małdyt (1893). Przyciągał też coraz większą uwagę jako dawna stolica Krzyżaków, tym bardziej, że w czasach pruskich zamek poddano szeroko zakrojonej rekonstrukcji. Po I wojnie światowej mieszkańcy opowiedzieli się w plebiscycie za pozostaniem w Rzeszy.

W okresie od stycznia do marca 1945 r. Armia Czerwona prowadziła ciężkie walki wokół miasta, ogłoszonego przez Niemców twierdzą. W ich wyniku około 80% zabudowy miejskiej Malborka uległo zniszczeniu, w tym także niemal połowa infrastruktury zamku. Po wojnie resztki zabytkowych budynków rozebrano. Malborska starówka nie została zabudowana, a w okresie PRL jej teren zabudowano blokami[1.1]. Od 1999 r. Malbork jest stolicą powiatu w województwie pomorskim.

Nota bibliograficzna

• Albrecht J., Tajemnice Malborka, Malbork 2009.
• Chodyński A. R., Malbork, Warszawa 1989.
• Górski M., Dzieje Malborka, Gdańsk 1973.
• Jedliński W., Malbork: dzieje miasta, Malbork 2000.
• Das Marienburger Amterbuch, Danzig 1916.
• Wolfrum H., Die Marienburg: das Haupthaus des Deutschen Ritterordens und seine Geschichte, Leer 1972.