[hebr. Chasidei Umot Ha-olam]

Medal i tytuł honorowy ustanowiony w 1953 przez jerozolimski Instytut Yad Vashem, przyznawany tym, którzy ratowali Żydów w okresie Zagłady. W 1944–50 uhonorowaniem Polaków niosących pomoc Żydom w czasie II wojny światowej zajmował się Centralny Komitet Żydów w Polsce (CKŻP). Na podstawie relacji uratowanego wysyłano list dziękczynny, zazwyczaj także niewielką nagrodę pieniężną. W przypadku złej sytuacji materialnej osobie takiej przyznawano stałą zapomogę, czasem obejmowano inną pomocą, np. szukano dla niej miejsca zatrudnienia, podejmowano interwencje w przypadku wejścia w konflikt z prawem, także, gdy stało się to z powodów politycznych. Do końca 1946 wydatkowano na ten cel w sumie 166,5 tys. zł. W 1947 wstrzymano działalność z powodu braku funduszy. W 1948 powołano Komisję Pomocy Polakom przy Wydziale Prawnym CKŻP. Istniała ona do czasu przekształcenia CKŻP w Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce (1950). Ideę uhonorowania “sprawiedliwych” przejął wówczas Żydowski Instytut Historyczny (ŻIH), który kompletował relacje świadków. Kiedy uchwałą Knesetu w Izraelu ustanowiono medal Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, ŻIH zaczął współpracować z Yad Vashem, przekazując tam zebraną dokumentację. Wydziały jerozolimskiego instytutu zajmują się zbieraniem dokumentacji i relacji świadków nie tylko z Polski, ale także ze wszystkich okupowanych przez Niemcy terenów Europy. Komisja społeczna, której przewodniczy sędzia Sądu Najwyższego Izraela, bada zebrane materiały i podejmuje decyzje w sprawie przyznania medali oraz tytułów honorowych. Odznaczeni otrzymują honorowe obywatelstwo Izraela i dyplom wraz z medalem, na którym widnieje imię i nazwisko osoby odznaczonej oraz sentencja z Talmudu: “kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat”. W czasie ceremonii nadania medalu w Alei Sprawiedliwych na Wzgórzu Pamięci w Jerozolimie sadzą oni drzewo, oznaczone tabliczką z ich imieniem i nazwiskiem. Wobec zerwania przez Polskę stosunków z Izraelem w 1967, do połowy lat 80. przyznawanie medali Polakom było utrudnione. Począwszy od 1990 uroczystość taka odbywa się dwa razy do roku, a liczba uhonorowanych za każdym razem obejmuje kilkanaście osób. Do końca 1997 wśród 15670 wyróżnionych obywateli 30 państw było 5134 Polaków. W 1999 uchwała sejmowa przyznała im prawa kombatanckie.

Alina Cała

Gabriela Zalewska