Korczak Janusz, właśc. Henryk Goldszmit (22.07.1878 lub 1879 Warszawa – 08.1942 Treblinka II) – lekarz pediatra, pisarz, pedagog.

Korczak pochodził z żydowskiej rodziny zasymilowanej, jego ojciec Józef Goldszmit był znanym warszawskim adwokatem. Młody Henryk naukę rozpoczął w szkole podstawowej przy ul. Freta, kontynuował ją w 7. Rządowym Gimnazjum Męskim na warszawskiej Pradze, przy ul. Brukowej (obecnie ul. Sierakowskiego; gimnazjum w 1907 r. przeniosło się do nowego budynku i przyjęło za patrona Władysława IV). W 1898 r. wziął udział w konkursie na sztukę teatralną, ogłoszonym przez „Kurier Warszawski”. Podpisał się pseudonimem Janasz Korczak zaczerpniętym z powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego, Historia o Janaszu Korczaku i pięknej miecznikównie. Zecer jednak zmienił imię Janasz na Janusz i odtąd Goldszmit podpisywał swoje utwory nazwiskiem Janusz Korczak. Od 1900 r. rozpoczął współpracę z tygodnikiem satyrycznym „Kolce”, a w latach 1903–1905 pisał felietony do tygodnika „Głos”. Pracę dziennikarza łączył ze studiami na wydziale lekarskim. W trakcie studiów jeździł jako wychowawca na kolonie letnie. Pod jego opiekę trafiały często dzieci zaniedbane, z problemami wychowawczymi. Po ukończeniu studiów medycznych w 1905 r., zdecydował się na pracę w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów. Otworzył także prywatną praktykę, w której często leczył ludzi ubogich za darmo.

W tym czasie zaczął też publikować swoje pierwsze książki – powieść społeczną Dziecko salonu (1904), Mośki, Joski, Srule (1909) i Józki, Jaśki, Franki (1910). W latach 1907–1908 oraz w 1910 przebywał za granicą (Berlin, Londyn), gdzie chodził na wykłady i odbywał praktyki w klinikach. Po powrocie do Warszawy, Korczak zdecydował, że nie założy rodziny i poświęci się opiece nad sierotami. 

W 1912 r. objął stanowisko dyrektora Domu Sierot dla dzieci żydowskich. Razem ze Stefanią Wilczyńską kierował domem sierot w nowo wybudowanym gmachu przy ul. Krochmalnej 92 (dziś Jaktorowska 6). W wychowaniu swoich podopiecznych stosował nowoczesne metody. Podkreślał niezależność dziecka, potrzebę poszanowania jego praw. Samorządy wychowanków imitowały świat dorosłych i przygotowywały małych ludzi do dorosłego życia.

Po wybuchu I wojny światowej został powołany do wojska rosyjskiego. Służył w szpitalu dywizyjnym na ukraińskim froncie. Po 1917 r. został urlopowany z powodu choroby. Pracował wówczas w domach sierot pod Kijowem. W 1918 r. powrócił do Warszawy, ale już rok później został ponownie powołany do udziału w wojnie polsko-bolszewickiej. Służył jako lekarz Wojska Polskiego w wojskowych szpitalach w Łodzi oraz na Kamionku w Warszawie.

Po wojnie wrócił do Domu Sierot na Krochmalną. Mieszkał tam do 1932 r., kiedy to przeniósł się do mieszkania swojej siostry. Dom Sierot działał przy Krochmalnej do listopada 1940 roku. Po utworzeniu getta dzieci oraz wychowawcy zostali przeniesieni do budynku Państwowej Szkoły Handlowej im. J. i M. Roeslerów przy Chłodnej 33. W październiku 1941 r. Dom Sierot przeprowadził się na Sienną 16, skąd na początku sierpnia 1942 r. (5 lub 6 sierpnia) dzieci i wychowawcy zostali wyprowadzeni na Umschlagplatz i wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II.  

Korczak angażował się w działalność wielu organizacji społecznych, m.in. Towarzystwa Kolonii Letnich, Towarzystwa Badań nad Dzieckiem, Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego, Stowarzyszenia Akuszerek czy Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Wspierał także tworzenie domu sierot dla polskich dzieci. Utrzymywał kontakt z Marią Falską, która założyła Zakład Wychowawczy „Nasz Dom” w Pruszkowie, a w 1928 r. przeniosła go na Bielany. Od 1921 r. Dom Sierot przy Krochmalnej miał swoją podwarszawską filię w Wawrze – „Różyczka". Latem organizowano tam kolonie dla wielu sierocińców warszawskich. 

W latach 30. XX w. został przyjęty do Loży „Gwiazda Morza” Międzynarodowej Federacji „Le Droit Humain”. W 1934 i 1936 r. Korczak odwiedził Palestynę, gdzie zainteresowany żydowskim odrodzeniem narodowym odwiedzał kibuce. Rozważał też możliwość pozostania tam na stałe, jednak czuł się zbyt mocno związany z Polską, jej kulturą i językiem. 

Korczak pisał felietony, powieści oraz poradniki. Opublikował powieści dla dzieci, m.in. Król Maciuś Pierwszy (1920), Król Maciuś na wyspie bezludnej (1922), Bankructwo małego Dżeka(1924), Kiedy znów będę mały (1925). W książce Jak kochać dziecko (1918) zawarł swoje pedagogiczne idee. W latach 1935–1936 i 1938–1939 prowadził także audycje radiowe – Gadaninki starego doktora. Od 1926 r. Korczak wydawał pismo w języku polskim dla dzieci, które przygotowywały same dzieci – „Mały Przegląd”.

W czasie II wojny światowej dumnie Korczak nosił polski mundur wojskowy i odmawiał założenia opaski z gwiazdą Dawida, za co w 1940 r. został aresztowany przez Niemców i osadzony na „Pawiaku”. Uwolniono go po kilku miesiącach po wpłaceniu kaucji. Po utworzeniu getta walczył o utrzymanie sierocińca i zapewnienie dzieciom podstawowych potrzeb. W miarę możliwości wspierał też Główny Dom Schronienia przy ul. Dzielnej. Dwukrotnie był zmuszony przenosić dom dziecka pod inny adres. Odrzucał deklaracje pomocy przy ucieczce z getta i znalezieniu kryjówki po tzw. aryjskiej stronie. Uratował jedynie swój pamiętnik, który prowadził od maja do sierpnia 1942 roku. Razem z innymi materiałami został wyniesiony i ukryty na warszawskich Bielanach przez Igora Newerlego, współpracownika Korczaka, a od 1932 r. redaktora „Małego Przeglądu”.

5 lub 6 sierpnia 1942 r. wszystkie dzieci, wychowawcy na czele z Januszem Korczakiem zostali wyprowadzeni z ostatniej siedziby Domu Sierot przy ul. Siennej 16 na Umschlagplatz. Stamtąd wywieziono ich do obozu zagłady Treblinka II. 

31 maja 1978 r. na terenie dawnego niemieckiego obozu zagłady w Treblince ustawiono głaz z tablicą upamiętniającą dzieci z sierocińca oraz Janusza Korczaka.  

W 40. rocznicę śmierci na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej odsłonięto pomnik stanowiący symboliczny nagrobek Korczaka. 

Do naszych czasów ocalał budynek pierwszego Domu Sierot przy ul. Krochmalnej 92 (obecnie Jaktorowska 6). Obecnie mieści się tam Dom Dziecka Nr 2 im. Janusza Korczaka oraz Ośrodek Dokumentacji i Badań Korczakianum. Przed wejściem ustawiono rzeźbę patrona. W miejscu ostatniej siedziby Domu Sierot przy ul. Siennej 16 w 2006 r. odsłonięto rzeźbę upamiętniającą Korczaka oraz żydowskie sieroty. 

Bibliografia:

• Falkowska M., Kalendarz życia, działalności i twórczości Janusza Korczaka, Warszawa 1989.
• Gliński M., 12 rzeczy o Korczaku, które warto wiedzieć, [w:] Culture.pl [online] http://culture.pl/pl/artykul/12-rzeczy-o-korczaku-ktore-warto-wiedziec [dostęp: 10.07.2016].
• Korczakowskie dialogi, red. J. Bińczycka, Warszawa 1999.
• Lewin A., Korczak znany i nieznany, Warszawa 1999.
• Newerly I., Żywe wiązanie, Warszawa 2001.
• Olczak-Ronikier J., Korczak. Próba biografii, Warszawa 2011. 
• Wołoszyn S., Korczak, Warszawa 1978.
• Żebrowski R., Korczak Janusz, [w:] Polski Słownik Judaistyczny, red. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, t. 1, Warszawa 2003, [online] http://www.jhi.pl/psj/Korczak_Janusz [dostęp: 10.07.2016].