Według oficjalnych danych Żydzi w Sosnowcu przebywali od 1860 roku. Jednak w niektórych dokumentach można znaleźć wzmianki o wcześniejszym ich pobycie na tym terenie, a mianowicie z 1694 lub z 1821 roku.
W Sosnowcu najczęściej osiedlali się w pobliżu dworca kolejowego i tam najchętniej zakupywali działki. Nietrudno domyślić się, że właścicielami pierwszych domów w Sosnowcu byli Żydzi. Do najbardziej znanych należeli: kupcy William Bergman i Adolf Openhaim z Częstochowy. Pierwszym rabinem, który zamieszkał w Sosnowcu był rabin Arje Lejb Gitler (zmarł w 1888 r.)[1.1].
Wraz z powstaniem w Sosnowcu Urzędu Celnego, ożywiła się sytuacja gospodarcza miasta i wtedy zaczęły powstawać pierwsze żydowskie domy wysyłkowe.
Niebawem Sosnowiec stał się jednym z najbardziej efektywnych miast handlowych, a było to spowodowane wybudowaniem około 1885 r. kolei iwanogrodzkiej. Sosnowiec stał się punktem przeładunkowym i przewozowym dla zboża transportowanego z Rosji do Niemiec, dawało to zatrudnienie ogromnej rzeszy ludzi tam zamieszkałych. Żydzi sosnowieccy byli ogromnie zróżnicowani jeśli chodzi o status społeczny i majątkowy, w mieście zamieszkiwali zarówno bardzo bogaci żydowscy kupcy, średniozamożni rzemieślnicy i inteligencja.
Zamieszkiwali wokół dworca kolejowego ale również takie dzielnice Sosnowca jak: Modrzejów, Konstantynów i Ostra Górka). Wielcy posiadacze żydowscy byli właścicielami powstania tam wielkich biur handlowych. Żydzi inwestowali w przemysł chemiczny, byli posiadaczami kopalń, instytucji handlowych, księgarń, zakładów fotograficznych, składów win i wódek, składów towarów kolonialnych, składów wyrobów żelaznych, składów aptecznych, składów drewna i materiałów budowlanych, hurtowni węgla, hoteli, agentur ubezpieczeniowych i transportowych. Byli też komisjonerami zbożowymi[1.2].
Duża część żydowskiej ludności utrzymywała się z drobnego handlu i rzemiosła. W 1921 r. przeprowadzono częściowy spis żydowskiej działalności gospodarczej w Sosnowcu, wyniki tego spisu to: 368 warsztatów rzemieślniczych i produkcyjnych, w których było zatrudnionych 955 pracowników. Przekrój żydowskiej struktury zawodowej w okresie dwudziestolecia międzywojennego przestawiał się następująco:
Pole działalności |
Ilość warsztatów |
Ilość pracowników |
Krawiectwo |
205 |
514 |
Produkty spożywcze |
68 |
128 |
Produkty metalowe |
22 |
132 |
Budownictwo |
21 |
27 |
Stolarstwo |
15 |
32 |
Mechanika |
9 |
12 |
Urządzenia sanitarne |
8 |
45 |
Produkty ze skóry |
7 |
16 |
Produkty tekstylne |
4 |
24 |
Grafika |
4 |
8 |
Produkty chemiczne |
1 |
6 |
W 1926 r. kupcy żydowscy utworzyli Bank Kupiecki, w 1927 r. około 600 drobnych żydowskich kupców zorganizowała swój związek zawodowy, który posiadał kasę kredytową. Po wybuchu wojny sosnowieccy Żydzi zostali zmuszeni do pracy ponad siły na rzecz okupanta a potem wywiezieni do obozów koncentracyjnych. W 1945 r. do miasta przyjechało dużo Żydów z ZSRR. Sosnowiecki Okręgowy Komitet udzielił wsparcia finansowego nowopowstałej: Spółdzielni Szewskiej „Trud”, Spółdzielni Krawieckiej „Zgoda” i Spółdzielni Ślusarsko-Mechanicznej „Metalowa” i dał zatrudnienie bezrobotnym[1.1.1].
- [1.1] Sosnowiec-Encyclopaedia of Jewish Communities in Poland, t. 7: Poland, [w:] JewishGen [online] http://www.jewishgen.org/yizkor/pinkas_poland/pol7_00327.html [dostęp: 14.09.2014].
- [1.2] Żydzi w Zagłębiu Dąbrowskim i okolicy, red. B. Ciepiela, Będzin 2004, ss. 31-321.
- [1.1.1] Sosnowiec-Encyclopaedia of Jewish Communities in Poland, t. 7: Poland, [w:] JewishGen [online] http://www.jewishgen.org/yizkor/pinkas_poland/pol7_00327.html [dostęp: 14.09.2014].