W październiku 1940 r. Niemcy utworzyli getto na obrzeżach miasta w dzielnicy Sosnówce, które obejmowało „obszar od przejazdu kolejowego, wzdłuż torów kolejowych przy ul. Wilsona do Kobyłki, do ul. Wspólnej dalej drogą z Kobyłki do Wołomina (obecnie szosa warszawska), następnie do ulicy Wiejskiej, ul. Glinki, Cementową do przejazdu w Wołominie”[1.1].  Akcja przesiedleńcza zakończyła się w połowie listopada.

W nowo powstałej „dzielnicy żydowskiej” stłoczono około 2700 lub 2800 osób [1.2], w tym także około 600 przesiedleńców z Pułtuska, Wyszkowa, Serocka i Nasielska. Sprawy natury administracyjnej okupant powierzył Radzie Żydowskiej – tzw. Judenratowi – której siedziba mieściła się w budynku przy ul. Nałkowskiego 17. Przewodniczącym był Jakow Blumberg.

21 grudnia 1940 r. zakazano opuszczania przez Żydów terenu getta, jak również wchodzenia na jego teren przez Polaków, z wyjątkiem przewodniczącego Rady Żydowskiej i jego zastępcy, lekarzowi i jednemu gońcowi. Poza tym wychodzić mogli żydowscy robotnicy, którzy wylegitymowali się przepustkami wydanymi przez Arbeitsamt z Wołomina. Za złamanie zarządzenia groziła kara 1000 zł, więzienie lub roboty przymusowe[1.3]].

Początkowo wołomińskie getto nie było ściśle odizolowane od miasta. Umożliwiało to obustronny handel i przepływ żywności z tzw. „aryjskiej strony”. Z czasem (pierwsza połowa 1941 r.) Żydzi zostali odcięci od świata zewnętrznego drutem kolczastym. W getcie nastał okres nędzy, głodu, chorób i terroru.

Pochodzący z Wołomina Szloma Bronsztajn tak opisuje gehennę ludności żydowskiej Wołomina: 

Prawdziwy ból w getcie rozpoczął się po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. Getto zostało zamknięte, ogrodzone drutami kolczastymi. Żyd napotkany poza gettem był natychmiast rozstrzeliwany (...) Żydzi jednak ryzykowali dalej i wychodzili poza getto, aby przynieść trochę zboża czy kartofli, aby podtrzymać życie, ponieważ niemożliwym było przeżyć z żydowskich kartek. Wyganiał ich głód. W ten sposób każdego dnia padały dziesiątki ofiar. (...) W getcie wybuchła epidemia tyfusu plamistego i wielu innych chorób, które zabrały setki ludzi[1.4].

 

W lutym 1941 r. liczba Żydów zamknietych w getcie wzrosła do 3 tysięcy. Niemcy nałożyli karę w wysokości 2 tys. złotych za szmuglowanie jedzenia. Złapane osoby, w tym dzieci, mordowano na miejscu.

Likwidacja getta w Wołominie nastąpiła 3 października 1942 roku. W tym samym dniu zlikwidowano getto w Radzyminie i Legionowie-Jabłonnej. Żydzi z tych trzech miejscowosci zostali wysłani do komór gazowych w niemieckim nazistowskim obozie zagłady Treblinka 3 października 1942 r. jednym i tym samym transportem kolejowym.

Według wydawanego przez Komendę Główną Armii Krajowej „Biuletynu Informacyjnego” z 22 października 1942 r. w akcji wywózkowej uczestniczyli także miejscowi strażacy:

„Z różnych stron nadchodzą wiadomości o masowym mordowaniu Żydów, lecz żadne z nich nie są tak straszne, jak co nam donoszą z Wołomina i Stoczka. Straż pożarna Wołomina i męty spośród ludności Stoczka, które brały czynny udział w akcji niszczenia Żydów, zyskały sobie fatalną kartę w historii, dopomagając w zbiorowym mordzie, wyszukując ukrywających się i przodując w grabieży”[1.5].

Na miejscu Niemcy rozstrzelali kilkaset – według różnych źródeł od 416 do 620 osób, w tym wielu starców i chorych. Ich zwłoki pogrzebano w masowym, do dziś nieoznakowanym, grobie w pobliżu ul. J. Korsaka.

Bibliografia

• Kielak T., Tragiczne losy ludności żydowskiej w Wołominie w latach 1939–1943, Wołomin 2008
• Stryjek J., Zagłada wołomińskich Żydów [w.] „Rocznik Wołomiński”, nr XII, Wołomin 2016, ss. 77-89