Bund (jid. Ałgemajner Jidiszer Arbajter [Arbeter]-Bund in Lite, Rusland un Pojłn, Ogólnożydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Rosji i Polsce) – partia założona w 1897 r. w Wilnie.
Początkowo działała w konspiracji na terenie zaboru rosyjskiego. Od 1906 r. stanowiła autonomiczną sekcję Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, od której oddzieliła się w czasie I wojny światowej; w 1919 r. zalegalizowana na terenie Polski, Litwy, Łotwy i Estonii. W 1930 r. przystąpiła do Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej. Założenia programowe Bundu były żydowską formą socjaldemokracji. Bund uznawał ludność żydowską za naród żyjący w diasporze, pozbawiony terytorium, lecz posiadający własną kulturę. Przeciwstawiał się zarówno dominacji Żydów ortodoksyjnych, jak i syjonistycznemu programowi emigracji oraz utworzenia siedziby narodowej poza Europą. Postulował wprowadzenie autonomii kulturowej na terenach zamieszkanych przez mniejszość żydowską. Propagował szkolnictwo świeckie i uznawał jidysz za język narodowy. W Polsce cieszył się masowym poparciem, zwłaszcza na ziemiach byłego zaboru rosyskiego (w latach 30. XX w. liczbę członków szacowano na 50 tys.). Przez cały okres międzywojenny partia miała liczącą się reprezentację w samorządach miejskich, a w latach 30. – także w żydowskich gminach wyznaniowych, nigdy jednak nie wprowadziła swoich posłów do sejmu. Związki zawodowe powiązane z Bundem należały do Klasowych Związków Zawodowych.
Bund wydawał własną prasę: „Fołks-Cajtung” (jid., Gazeta Ludowa), „Jugnt-Weker” (jid., Pobudka Młodych), „Walka” oraz „Biuletyn Informacyjny”. Dużą wagę przykładał do pracy z młodzieżą, patronował organizacjom: Cukunft, skupiającej młodzież robotniczą, i Skif (jid. Socjalistiszer Kinder Farband, Socjalistyczny Związek Dziecięcy, założony w 1926 r.) – dla dzieci szkolnych. Ponadto działały bundowska organizacja kobieca JAF (jid. Jidisze Arbeter-Froj, Żydowska Kobieta Pracująca) oraz klub sportowy Morgensztern (jid., Jutrzenka). Do czołowych działaczy Bundu należeli: Wiktor Alter, Abrasza Blum, Henryk Erlich, Jakub Leszczyński, Szmul Zygielbojm.
W okresie okupacji niemieckiej partia działała w podziemiu, organizując opór cywilny i zbrojny w gettach, a także akcje samopomocowe i charytatywne. Współtworzyła Żydowską Komisję Koordynacyjną. Wzięła udział w przygotowaniu powstania w getcie warszawskim. Związany z Bundem Marek Edelman przejął dowództwo powstania po śmierci Mordechaja Anielewicza. Zygielbojm wchodził w skład Rady Narodowej przy rządzie polskim w Londynie.
Po wojnie centrala partii przeniosła się do Stanów Zjednoczonych, silne jej ośrodki działały w Paryżu i Szwajcarii. W Polsce Bund poparł politykę Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i Krajowej Rady Narodowej. Wchodził w skład Centralnego Komitetu Żydów w Polsce. Współdziałał z Polską Partią Socjalistyczną i z listy tej partii wprowadził jednego posła do sejmu w 1947 r., miał także kilku radnych w radach miejskich. W 1949 r., mimo protestu dużej części działaczy, partia rozwiązała się podczas zjazdu 16.01.1949 roku. Większość bundowców wyemigrowała. Chociaż polityczna aktywność partii zamarła, w ośrodkach zagranicznych jej członkowie prowadzili działalność kulturalną, tworząc placówki kultury jidysz, np. istniejącą do dziś bibliotekę im. Medema w Paryżu oraz Centralne Archiwum Bundu w Nowym Jorku.
Alina Cała, Gabriela Zalewska
Więcej o Bundzie (Fenomen Bundu) można przeczytać tutaj
Tekst pochodzi z portalu Diapozytyw, należącego wcześniej do Instytutu Adama Mickiewicza. Tekst pochodzi z książki „Historia i kultura Żydów polskich. Słownik” autorstwa Aliny Całej, Hanny Węgrzynek i Gabrieli Zalewskiej, wydanej przez WSiP.
