Wilczyńska  Stefania (26.05.1886, Warszawa – 06.08.1942, Treblinka) – pedagog, wychowawczyni i kierowniczka Domu Sierot przy ul. Krochmalnej 92 (obecnie Jaktorowska 6), najbliższa współpracownica Janusza Korczaka.

Stefania urodziła się w zamożnej rodzinie żydowskiej jako córka handlowca Juliana (Izaaka) Wilczyńskiego (zm. 1911) oraz Salomei z domu Walfisz (zm. 1929). Wiadomo na pewno, że miała starszą o sześć lat siostrę Julię oraz młodszego o dziewięć lat brata Stanisława. W nekrologu po śmieci ojca znajduje się informacja, że w smutku pogrążeni są „zięciowie”, to jedyny znak, że były inne córki Izaaka Wilczyńskiego. Stefania ukończyła w Warszawie sześcioletnią pensję Jadwigi Sikorskiej, gdzie uczyła się m.in. francuskiego, niemieckiego, przyrody oraz fizyki. Następnie wyjechała studiować nauki przyrodnicze w Genewie i Liège. Studiów jednak nie ukończyła, zdobyła tylko „półdyplom”.

Po powrocie do Warszawy w 1909 r. rozpoczęła pracę w przytułku dla dzieci żydowskich przy ul. Franciszkańskiej, które było prowadzone przez Towarzystwo „Pomoc dla Sierot”. 23-letnią Stefanię do pracy przyjęła Stella Eliasberg, działaczka Towarzystwa. Właśnie tam, w czasie wieczorku poetyckiego dla dzieci, Wilczyńska spotkała się pierwszy raz z Januszem Korczakiem. Towarzystwo zbierało wówczas intensywnie środki na budowę nowego domu. Jesienią 1912 r., dzięki zebranym funduszom, udało się zbudować nowy dom dla dzieci żydowskich przy ul. Krochmalnej 92. Korczak i Wilczyńska stanęli na jego czele: on jako dyrektor, ona – naczelna kierowniczka. Od tamtej pory, przez ponad 30 lat, tworzyli Dom razem. Oboje stosowali nowoczesne metody pedagogiczne, mieli podobną wrażliwość. Jej autorskim wkładem w funkcjonowanie Domu był system dyżurów.

Pod koniec stycznia 1931 r. Stefania Wilczyńska po raz pierwszy wyjechała do Palestyny. Zatrzymała się u swojej przyjaciółki Fejgi Lifszyc, u której spędziła kilka tygodni. Po raz kolejny wyjechała w marcu 1934 roku. Planowała zostać na stałe, bowiem w Domu Sierot czuła się już niepotrzebna. Kolejny wyjazd odbyła jesienią 1935 roku. Do Warszawy powróciła w kwietniu 1936 roku. Równocześnie dwie podróże do Palestyny odbył też Korczak – pierwszą w 1934 r., a drugą w 1936 roku. Pod jego nieobecność Wilczyńska przejmowała kierowanie Domem Sierot.

W 1937 r. zaczęła pracę w Centosie – Centrali Żydowskich Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi. Wyprowadziła się wówczas z Domu przy Krochmalnej. Była referentką w poradni pedagogicznej dla prawie 200 internatów w całej Polsce. Pod koniec 1937 r. dostała licencję aliji. Po raz czwarty wyjechała do Palestyny w marcu 1938 roku. Najpierw na pół roku, a potem miała już pozostać na stałe. W kibucu Ein Charod pracowała w szkole z najmłodszymi dziećmi. Jej propozycje wychowawcze nie spotkały się jednak ze zrozumieniem. Gdy zaczęła się zbliżać wojna i niepokój w Polsce narastał, 2 maja 1939 r. Stefania Wilczyńska opuściła Palestynę.

W pierwszych dniach września 1939 r. spadły na Warszawę pierwsze niemieckie bomby. W suterenach Domu Sierot zorganizowano schron, a Wilczyńska prowadziła punkt opatrunkowy. Po utworzeniu 2 października 1940 r. dzielnicy żydowskiej Dom Sierot został przeniesiony na Chłodną 33. Jesienią 1941 r. nastąpiła kolejna przeprowadzka, tym razem do budynku pod podwójnym adresem – Sienna 16 / Śliska 9. Wilczyńska przez cały ten czas pracowała jako wychowawczyni, pomagała w Domu Schronienia przy Dzielniej oraz brała udział w kursach i wykładach organizowanych przez Dror.

5 lub 6 sierpnia 1942 r. została wyprowadzona razem z dziećmi oraz innymi wychowawcami na Umschlagplatz. Stamtąd Niemcy wysłali wszystkich do obozu zagłady Treblinka II.

Na grobie rodziców Stefanii na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej umieszczono jej symboliczny nagrobek. Dnia 8 marca 2012 r. Fundacja im. Prof. Mojżesza Schorra ogłosiła Dzień Kobiet 2012 – Dniem Stefanii Wilczyńskiej.

Bibliografia         

• Borzymińska Z., Wilczyńska Stefania, [w:] Polski Słownik Judaistyczny, red. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, t. 2, Warszawa 2003 [online] https://www.jhi.pl/artykuly/stefania-wilczynska-janusz-korczak,3454 [dostęp: 19.02.2022].
• Kicińska M., Pani Stefa, Wołowiec 2015.
• Sachs S., Stefa. Stefania Wilczynskas pädagogische Alltagsarbeit im Waisenhaus Janusz Korczaks, Weinheim - München, 1989.
• Wilczyńska S., Słowo do dzieci i wychowawców, oprac. B. Puszkin, M. Ciesielska, Warszawa 2004.