Rada Pomocy Żydom (kryptonim ŻEGOTA) – konspiracyjna organizacja społeczna, utworzona w grudniu 1942 r. przy Delegaturze Rządu RP na Kraj w wyniku przekształcenia Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom (kryptonim Kom. im. Konrada Żegoty), działającego od listopada 1942 r. pod kierownictwem Zofii Kossak-Szczuckiej. Działała do stycznia 1945 roku.

Funkcjonowała na podstawie porozumienia centrowych i lewicowych stronnictw politycznych polskiego podziemia (m.in. Polska Partia Socjalistyczna – Wolność, Równość, Niepodległość, Stronnictwo Demokratyczne, Stronnictwo Ludowe, Front Odrodzenia Polski) oraz koalicji organizacji żyd. (Bund, Żydowski Komitet Narodowy). W Radzie byli przedstwiciele m.in.: PPS-WRN, SL, SD, Bundu, Żyd. Komitetu Nar. (ŻKN), Frontu Odrodzenia Polski, Pol. Organizacji Demokr., RPPS, Związku Syndykalistów Pol.

Do najaktywniejszych działaczy należeli m.in.: W. Bartoszewski, P. Gajewski i J. Matus; kolejni przewodn.: J. Grobelny (I 1943–III 1944), R. Jabłonowski (V–VII 1944), L. Feiner (XI 1944–I 1945). W 1943 r. powstały rady okręgowe w Krakowie (S. Dobrowolski) i Lwowie (W.L. Chomsowa).

Rada Pomocy Żydom „Żegota” | Polscy Sprawiedliwi

Głównym terenem działalności była Warszawa, gdzie mieściły się ogniwa centralne. Rada Pomocy Żydom pomagała ukrywającym się, wspierała materialnie ok. 4 tys. osób, dostarczała fałszywe dokumenty (ok. 50 tys.), starała się o mieszkania i kryjówki, organizowała opiekę nad dziećmi (w Warszawie ponad 2,5 tys.); środki finans. na pomoc Rada uzyskiwała głównie z dotacji Delegatury Rządu RP na Kraj (90%), z ofiar społeczeństwa pol. i środków dostarczanych przez Bund i ŻKN; różnymi formami pomocy R.P.Ż. w GG było objętych 40–50 tys. osób.

Rada współdziałała z Kierownictwem Walki Podziemnej w zwalczaniu tzw. szmalcowników (wydających Żydów i ukrywających ich Polaków) i szantażystów, apelowała o udzielanie pomocy Żydom, zorganizowała kilka ucieczek z obozów pracy i przerzutów uciekinierów na Węgry. W styczniu 1945 r. zakończyła działalność. R.P.Ż. uzupełniał Referat Żyd. Delegatury Rządu RP na Kraj, który pośredniczył w kontaktach z żydowskim podziemiem, opracowywał raporty dla władz RP na uchodźstwie i zwalczał przypadki szantażowania Żydów.

Źródła

• T. Prekerowa Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Warszawa 1982;
• „Żegota” Rada Pomocy Żydom 1942–1945. Wybór dokumentów, Warszawa 2002.