W pierwszej połowie XVIII w. właściciel dóbr strzeleckich, hrabia Karl Samuel Colonna, zezwolił na osiedlenie się rzemieślników przed Bramą Krakowską. Wśród osiedlających się znaleźli się także Żydzi. Hrabia Colonna wybudował dla nich dom – osiedlenie się na przedmieściach (poza granicami miasta) zwalniało z podatków za posiadane towary. Pierwszym odnotowanym z imienia Żydem mieszkającym w Strzelcach był Salomon, sprowadzony w 1749 r. do miasta właśnie przez hrabiego Colonnę. Salomon wynajmował od hrabiego dom, a trudnił się wyszynkiem piwa w centrum miasta. Protesty mieszczan strzeleckich spowodowały unieważnienie przez Wyższy Urząd Państwowy umowy o wynajęciu Salomonowi domu oraz wydanie mu nakazu opuszczenia miasta.

W 1826 r. w Strzelcach Opolskich powstało dobroczynne bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Jego siedzibą było mieszkanie przewodniczącego stowarzyszenia Paula Steinitza. Według danych z 1828 r. w całym powiecie strzeleckim żyło już 567 Żydów (1,8% ogółu mieszkańców).

Według J.G. Kniego w Strzelcach w 1828 r. mieszkało 112 Żydów (ok. 8% ogółu mieszkańców)[1.1]. Byli wśród nich rzemieślnicy oraz szynkarze. Badacze przypuszczają, że strzeleccy Żydzi podlegali wówczas gminie żydowskiej w Pyskowicach bądź Krapkowicach. Angażowali się w życie publiczne i towarzyskie miasta. Byli wybierani do rady miejskiej i otrzymywali pomoc od chrześcijańskich organizacji humanitarnych.

Rozrastająca się liczebnie społeczność żydowska rozpoczęła starania o założenie cmentarza – powstał on prawdopodobnie na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych XIX w. Cmentarz założono na obrzeżu miasta, na zachód od centrum, w pobliżu rozwidlenia dróg prowadzących ze Strzelec do Gogolina i Opola. Na jego terenie zbudowano dom bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza, który służył jako dom przedpogrzebowy. Wkrótce po założeniu cmentarza strzelecka gmina uzyskała samodzielność prawną, a jej filią była gmina żydowska w Leśnicy. W 1845 r. w mieście żyło już 140 Żydów (6,6% ogółu mieszkańców).

W 1850 r. władze strzeleckiej gminy żydowskiej kupiły kilka parcel na Nowym Rynku pod budowę synagogi. Synagoga zbudowana została najprawdopodobniej na początku lat pięćdziesiątych XIX wieku. Oprócz miejscowych Żydów korzystali z niej także mieszkańcy Gogolina. Wiadomo, że w 1870 r. w Strzelcach istniały trzy osobne szkoły: katolicka, ewangelicka i żydowska. Dwie ostatnie były utrzymywane przez własne gminy wyznaniowe.

W 1871 r. do Strzelec Opolskich przyjechał z Węgier rabin dr Heinrich Grojs, który rozpoczął proces naturalizacji, czyli przyjęcia obywatelstwa pruskiego, które otrzymał 22 sierpnia 1871 roku. W 1872 r. powstał Związek Górnośląskich Gmin Synagogalnych (Oberschlesische Synagogen-Gemeinden), w skład którego weszła strzelecka gmina żydowska. W 1874 r. w mieście utworzono połączoną szkołę wielowyznaniową (Simultanschule): katolicką, żydowską i protestancką.

Szybki rozwój liczebny strzeleckiej gminy żydowskiej nastąpił w latach osiemdziesiątych XIX wieku. W 1880 r. liczyła już 509 członków (11% ogółu mieszkańców). Gmina posiadała własną bibliotekę, działało w niej wiele stowarzyszeń m. in. kobiece, pogrzebowe, młodzieżowe i dobroczynne, a także sportowe. W mieście istniało wiele żydowskich sklepów i warsztatów rzemieślniczych. Najwięcej znajdowało się w obrębie dzisiejszego Rynku, placu Myśliwca, placu Żeromskiego oraz ulic Krakowskiej i Opolskiej. Żydzi prowadzili także karczmy i restauracje.

W dniu 1 kwietnia 1891 r. Gmina Synagogalna w Strzelcach Opolskich otworzyła własną szkołę żydowską.

Po zakończeniu I wojny światowej i odrodzeniu państwa polskiego wzrosły propolskie nastroje wśród ludności śląskiej. Doprowadziło to do konfliktu ze społecznością niemiecką i wybuchu trzech kolejnych powstań śląskich. Większość Żydów zdecydowanie opowiadała się po stronie niemieckiej. W Strzelcach Opolskich mieszkańcy oddali 3364 (85,7%) głosów za pozostaniem miasta w Niemczech oraz 558 (14,2%) głosów za Polską. W wyniku plebiscytu miasto pozostało w Niemczech.

W 1932 r. w Strzelcach żyło 145 Żydów (1,5% ogółu mieszkańców). Większość z nich zamieszkiwała okolice dawnego Przedmieścia Krakowskiego (rejon obecnego Rynku i placu Żeromskiego). W przeważającej części trudnili się handlem, a kilku prowadziło warsztaty szewski, krawiecki i inne. Przy Rynku 1 sklep spożywczy posiadał Nothmann, pod numerem 6 był sklep spożywczy Schoengoda, pod numerem 9 – sklep z zabawkami i różnymi artykułami kuchennymi należący do Gotheinera, pod numerem 12 – karczma Rosenberga, pod numerem 23 – sklep obuwniczy Wachsnera, pod numerem 24 – dom Emanuela Gadiela, a pod numerem 41 – sklep odzieżowy Samuela Gurassa. Harmann Rosenberg był właścicielem gorzelni „Brennenspiritusgrossvertrieb”. Wszyscy tutejsi Żydzi byli bardzo mocno zasymilowani.

Jak podaje Führer durch die jüdische gemeindeverwaltung und wohlfahrtspflege in Deutschland 1932–33 (Berlin 1932) przewodniczącym zarządu gminy był Heinrich Perl, sekretarzem – Paul Wachsner, skarbnikiem – dr König. Wszyscy oni mieszkali przy Rynku. Funkcję przedstawicieli (Repräsentanz) pełnili: Kurt Naumann (mieszkający przy ulicy Opolskiej), Willy Nothmann oraz Max Angreß (obaj mieszkający na Rynku). Budżet gminy w 1930 r. wynosił 10 000 marek. W 1932 r. rabinem gminnym był pochodzący ze Strzelec Opolskich dr G. Feinberg. Uczył on religii żydowskiej 17 dziec. Kantorem i drugim nauczycielem był Hirsch Jakob, drugim kantorem – Moritz Zimmermann. Poza dobroczynnym bractwem pogrzebowym „Chewra Kadischa” oraz Zrzeszeniem Kobiet Izraelickich (Izraelitischer Frauenverein), w Strzelcach Opolskich działały również Żydowski Związek Młodych (Jüdischer Jugendbund), na czele z rabinem dr. Feinbergiem, oraz Górnośląski Syjonistyczny Związek Grup (Der Zionistische Gruppenverband Oberschlesien), który kilkakrotnie delegował mieszkającego w Strzelcach Willy'ego Nothmanna na Kongresy Syjonistyczne. 6 maja 1932 r. grupa młodych żydowskich sportowców ze Strzelec wzięła udział w wielkim zlocie grup młodzieży żydowskiej z Górnego Śląska, który zorganizowano w Taciszowie. 

W 1933 r. w Strzelcach Opolskich żyło 114 Żydów. Do pierwszych antysemickich incydentów doszło bardzo szybko, bo już 22 marca 1933 roku. Tego dnia umundurowani członkowie SA przewrócili dwa stragany z warzywami i owocami na miejskim targowisku, które należały do Żydówek z polskim obywatelstwem: Sary Kornberg z Zabrza oraz Salome Blumenfeld i Pauli Barber z Bytomia. Zdarzenie zostało zgłoszone na policji, która w sprawozdaniu napisała, że incydent był mało znaczący i popełniony przez nieznanych sprawców[1.2].

6 sierpnia 1937 r. w Strzelcach Opolskich wybito witryny w żydowskich sklepach. Brak jednak jakichkolwiek dokładniejszych informacji o tym incydencie[1.3].

Z pisma starosty opolskiego z 29 października 1938 r. dowiadujemy się, że w owym czasie w Strzelcach Opolskich przebywał tylko jeden Żyd posiadający polskie obywatelstwo. Był to kupiec o nazwisku Heinrich Epstein. W związku z wprowadzeniem zakazu mieszkania polskich Żydów na terenie rejencji opolskiej – został on przewieziony do Bytomia, a następnie przekazany do Polski.

Podczas „nocy kryształowej” (z 9 na 10 listopada 1938 r.) do Strzelec przyjechał oddział SA z Opola. Jego członkowie wynieśli wyposażenie synagogi i publicznie spalili. Samej synagogi nie podpalono, ponieważ obawiano się przeniesienia ognia na sąsiedni budynek destylarni Rozenberga. Zniszczonych zostało także 5 sklepów oraz liczne żydowskie domy. Aresztowano 22 osoby. Po tych dramatycznych wydarzeniach Żydzi zaczęli opuszczać miasto i wyjeżdżać na Zachód.

W 1939 r. w Strzelcach Opolskich pozostawało jeszcze 70 Żydów. W tym roku nazistowskie władze miejskie wszczęły starania o nabycie zdewastowanego budynku synagogi. Latem 1939 r. bóżnica w Strzelcach została przekształcona w magazyn sprzętu wojskowego. Władze planowały przeprowadzenie gruntownej przebudowy budynku.

W 1940 r. Niemcy założyli obóz pracy przymusowej dla Żydów w Strzelcach Opolskich. Natomiast strzeleccy Żydzi zostali 20 maja 1942 r. deportowani do getta w Theresienstadt. 19 listopada 1942 r. w Strzelcach Opolskich pozostawało jeszcze 10 Żydów, jednak ich dalsze losy są nieznane.

Bibliografia

• Führer durch die jüdische gemeindeverwaltung und wohlfahrtspflege in Deutschland 1932–33 herausgeben von der zentralwohlfahrtsstell der deutschen Juden, Berlin 1932.
• Gross-Strehlitz, [w:] Encyclopedia of Jewish Life Before & During Holocaust, red. Sh. Spector, G. Wigoder, New York 2001, ss. 462–463.
• Jonca K., Zagłada niemieckich Żydów na Górnym Śląsku (1933–1945), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1991, nr 2.
• Knie J. G., Alphabetisch Statisch Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Städte und Anders Orte der Königl. Preus. Provinz Schlesien, Breslau 1830, ss. 1025–1026.
• Knie J.G., Alphabetisch Statisch Topographische Uebersicht aller verfassungsmäzigen oder wirklichen Städte der Provinz preusch Schlesien, Breslau 1845, s. 934.
• Olejnik B., Monografia gminy żydowskiej w Strzelcach Opolskich (1750–1945), praca magisterska na Uniwersytecie Opolskim, Wydział Historyczno-Pedagogiczny, Opole 2005.
• Strachwitz M., Groß Strehlitz. Geschichte des Annaberglandes, Soest 1968.
• Smykała P., Żydzi strzeleccy, rękopis.