Ha-Szomer ha-Cair (hebr., Młody Strażnik) – radykalny pionierski ruch młodzieży syjonistycznej o charakterze awangardowym, zapoczątkowany w Galicji po 1914 roku. Organizacja powstała w 1915 r. w Wiedniu, gdzie jej inicjatorzy znaleźli się na uchodźstwie i zapoznali m.in. z koncepcjami Martina Bubera, niemieckimi ruchami młodzieżowymi oraz ruchem skautowskim. Działacze stawiali sobie i innym członkom wysokie wymagania ideowe i moralne, nakładając na syjonizm misję połączenia ideałów judaizmu i humanizmu, a w konsekwencji – odrodzenia całej ludzkości poprzez kształtowanie nowego człowieka. Wprawdzie organizacja dystansowała się od bieżących sporów politycznych, lecz egalitarne ideały zbliżały ją do socjalizmu.

Po 1917 r. Szomer zyskał zwolenników w Galicji i dawnym zaborze rosyjskim, lecz pozostał niezbyt liczny. Postulował dopuszczenie do aliji tylko pionierów przygotowanych do pełnienia służby narodowej oraz do ciężkiej pracy (stąd krytyczne stanowisko do czwartej aliji, gdy do Palestyny wyjeżdżało wielu zubożałych drobnych przedsiębiorców). Szomer pozostawał bardzo zróżnicowany ideowo, lecz stopniowo podlegał wpływom marksizmu, w perspektywie, po stworzeniu społeczności ludzi pracy w Palestynie, przewidując dokonanie – wespół z rewolucyjnymi siłami arabskimi – rewolucji społecznej (przyczyniło się to do dalszego różnicowania organizacyjnego ruchu pionierskiego w Polsce i powstania w 1932 r. Ha-Noar ha-Cijoni). Koncepcje te zwyciężyły zwłaszcza wśród działaczy szomrowych w Palestynie. W 1925 r. Szomer przystąpił do He-Chaluc, zachowując jednak autonomię, m.in. w kwestiach ideologii i organizowania kibuców (kolektywnych form przygotowania do pracy w Palestynie).

W odróżnieniu od He-Chaluc zachował też awangardowy charakter. Umożliwiło to szomrom odegranie istotnej roli w życiu społeczności żydowskiej w Polsce po 1939 r., gdy znaczna część przywódców syjonistycznych zdecydowała się na uchodźstwo. Działacze szomrowi, wraz z przywódcami innych ruchów pionierskich, Bundu i komunistami, kształtowali konspirację polityczną i wojskową w gettach. Wśród organizatorów powstania w 1943 r. w getcie warszawskim kierowniczą pozycję zyskał działacz szomrowy Mordechaj Anielewicz. Po 1944 r. członkowie organizacji uczestniczyli w przygotowywaniu nielegalnej i legalnej aliji.

Jerzy Tomaszewski

Tekst powstał na podstawie książki Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, red. J. Tomaszewski, A. Żbikowski, Warszawa 2001.