Cmentarz żydowski w Oleśnie powstał w połowie 1820 roku. Zlokalizowany został na zachód od centrum miasta, na tzw. Małym Przedmieściu, przy dzisiejszej ulicy Młyńskiej. Wcześniej miejscowi Żydzi grzebali swoich zmarłych w Dobrodzieniu i Kraskowie, a także w Gorzowie Śląskim.

Założona na planie prostokąta nekropolia otoczona była pierwotnie kamiennym murem. W związku z niemal całkowitym zapełnieniem, w 1868 roku przestrzeń grzebalną poszerzono w kierunku wschodnim, dzięki czemu osiągnęła ona powierzchnię około 0,5 hektara. Całość otoczona wówczas nowym ogrodzeniem, a od strony ulicy wzniesiono też nowy dom przedpogrzebowy; w obu przypadkach budulcem była czerwonej cegła.

Dzięki zachowanym metrykom zgonu ludności wyznania mojżeszowego z lat 1813–1847 dla miasta Olesna wiadomo, że pierwszą pochowaną na cmentarzu osobą był osiemnastoipółletni Isaac vel Joseph Zweig, zmarły 11 lipca 1820 r. w Wachowie. Jego oryginalny, dobrze zachowany nagrobek stoi do dziś.

Z kolei, dzięki przeprowadzonemu na początku XX wieku spisowi nagrobków, uzupełnianemu w następnych latach o kolejne pochówki, wiadomo, że do połowy 1938 roku na cmentarzu w grobach o standardowej wielkości mogło spocząć nawet 480 osób, natomiast w nowej kwaterze dziecięcej 30 kolejnych. Dla spisującego z początku XX wieku wiele grobów pozostało anonimowych, prawdopodobnie ze względu na brak nagrobka, względnie nieczytelność inskrypcji.

Mimo zaprzestania rejestrowania kolejnych pogrzebów w księdze pochówkowej, pochówki na oleskim cmentarzu odbywały się do 1941 roku. Jako ostatnia spoczęła na nim Emma Lewin z domu Altmann, zmarła 13 kwietnia 1941 roku w wieku 72 lat.

4 lipca 1939 roku nekropolia przeszła na własność Zrzeszenia Żydów w Niemczech, które na tym terenie reprezentowało biuro lokalne w Gliwicach, natomiast 10 czerwca 1943 roku została przejęta przez gestapo i oddana w zarząd okręgowemu urzędowi skarbowemu. Cmentarz przetrwał do 1945 roku w stanie niemal nienaruszonym. Niewielkie zniszczenia w postaci trzech przewróconych nagrobków odnotowano jedynie w listopadzie 1938 roku, jednak nie było pewności, czy był to akt wandalizmu, czy może efekt siarczystych mrozów. W 1939 roku przewrócił się kolejny nagrobek. W czerwcu 1940 roku szkody te nie były naprawione ze względu na kłopoty ze znalezieniem wykwalifikowanych robotników.

W latach 90. XX w. z inicjatywy Władysławy Kotowicz przeprowadzono prace renowacyjne. Teren nekropolii oczyszczono, naprawiono bramę, otynkowano dom przedpogrzebowy. Prace sfinansował Urząd Miejski w Oleśnie oraz Marvin Meistrich ze Stanów Zjednoczonych.

Na powierzchni 0,5 hektara zachowało się około 370 nagrobków i ich fragmentów. Spoczęli tu m.in. Salo Lewin (kaznodzieja), Berta Breslauer (1792–1862), Natan Altmann (1801–1864), Marianne Silbermann (1793–1877), Marcus Heilborn (1840–1885), Raphael Heilborn (1820–1885), Helene Hoehm (1820–1885), dr Joseph Rosental (1817–1887), Sigried Schlesiner (1835–1896), Moritz Schönfeld (1820–1896), Hermann Ludwig Richter (1832–1902), Martin Cohn (1885–1912), Adelheid Ritter z domu Mehrländer (1877–1914), Rosa Wartenberger (1866–1931), Jakob Wartenberger (1864–1934), Bertha Neumann (1840–1937). Pomniki wykonane są z granitu, piaskowca i marmuru. Zachowały się dekoracje i inskrypcje w językach hebrajskim i niemieckim. Widoczne są także nasypy grobowe, studnia oraz starodrzew w postaci 6 dębów (wiek 150–200 lat).  Teren jest w całości ogrodzony ceglanym murem, uporządkowany.

27 maja 1988 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod nr 427/88 z 27.05.1988. W 2022 r. odbyła się ceremonia uroczystego oznakowania cmentarza w ramach projektu opisu i oznakowania cmentarzy żydowskich w Polsce, realizowanego z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przez Muzeum POLIN i Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Sławomir Pastuszka